Abalone: Maayong Kapanguwartahan nga Kinhason

ANG pagpamuhi og abalone usa ka dili tradisyonal nga proyekto nga mahimong sudlan sa mga entreprenor sa aquaculture. Ang abalone usa ka matang sa kinhason (shellfish) nga adunay kabhang ug gikonsiderar nga delikasi. Sa Kabisay-an, ilabi na sa Iloilo, gitawag kinig sobra-sobra tungod kay ang unod motubo abot sa gawas sa kabhang. Kini karon ang usa sa pinangita nga matang sa kinhason ilabi na sa mga Insek nga dili magpanuko sa pagbayad og taas nga presyo makakaon lang sa kinaham nga abalone. Sa kasamtangan, ginabaligya kini sa merkado og P500 kada kilo sa motimbang og 80 gramos matag usa.

Sa dugayng panahon, ang abalone gipanguha lang sa mga mananagat sa ilawom sa dagat ilabi na sa Kabisay-an. Apan gumikan sa sobrang pagpanagat, nagkadiyotay ang suplay niini sa minglabayng katuigan. Hinuon, may maayong balita niini kay mahimo na kini karon nga buhion sa tangkal, labi na kay duna nay kakuhaan og mga semilya o juveniles nga giprodyus sa hatchery.

Adunay dakong bentaha ang pagpamuhi og abalone. Haom kaayo kining buhion diha sa kabaybayonan nga protektado sa pagkusukuso sa dagkong balod ug kusog nga su’g. Usa ka ideyal nga dapit sa pagpamuhi og abalone sa tangkal ang protected cove diin tin-aw ang tubig ug mga tulo ka metro ang giladmon kon low tide.

Sa pagkakaron, ang pag-cultureog abalone sa tangkal dili pa kaayo sabwag ug diyotay pa ang mingsagop ning maong paagi. Usa sa mga nagpasiugda niini si Rey Acap sa Aquatech Abalone Hatchery sa Oton, Iloilo. Siya ang labing unang nagmalamposon sa pagpamuhi og abalone sa tibuok Pilipinas. Si Rey gradwado sa fisheries sa Concepcion Polytechnic College sa Iloilo. Kaniadto nagpasanay ug namuhi siyag lukon apan karon nasentro na ang iyang interes sa pagpamuhi og abalone nga gikonsiderar niyang usa ka goldmine gikan sa dagat.

Si Rey Acap nag-ugmad og usa ka praktikal nga paagi sa pagtangkal sa kinhason nga buhion og mga walo ka bulan usa ikabaligya. Alang sa balay-balay, si Rey Acap migamit og tulo ka pirasong itom nga plastic container (carbouy) nga kasagaran gamitong kawsanan og tubig. Ang tulo ka pirasong carbouy nga gipatong-patong, gibuslotan og mga two-inches matag buho silbing bentana aron libre nga makaagi ang tubig dagat, pasulod ug gawas. Sa sulod sa container, nagbutang siya og corrogated plastic roofing (12 inches by 12 inches) aron dunay kakapotan ang abalone. Ang plastic housing ibutang usab sulod sa netcage nga igo-igong masudlan sa carbouys. Ang net maoy panagang nga dili makasulod ang mga manunukob og dili makagawas ang abalone.

Ang tangkal iyang gibitay sa bamboo rafts kun balsa, nga giseguro nga kon maghunas, ang ilawom sa tangkal usa ka metro ang ulang gikan sa ilawom sa dagat (bunbon). Sa kasinatian ni Acap, duha ka balsa ang iyang gigamit sa pagpamuhi og abalone nga gibitayan niyag 78 ka tangkal matag balsa.

Molungtad og mga upat ka bulan gikan sa pagkapusa sa itlog usa ang mga juvenile abalone dad-on sa dagat sulod sa tangkal. Sa sinugdanan, 600 ka piraso ang gibutang matag tangkal. Ang kinhason susama og gidak-on. Paglabay sa duha ka bulan, ang sulod sa tangkal gibahin. Ang 300 ka piraso gibalhin sa laing tangkal. Unya paglabay na usab sa laing duha ka bulan, ang sulod sa matag tangkal gitunga na usab. Sa mosunod nga mga bulan, ang 150 ka piraso sa matag tangkal magpabilin na hangtod sa walo ka bulan diin mahimo na kining ikabaligya sa merkado.

Dili sama sa mga isda sa fish pen nga nagkinahanglan og mahal nga commercial feeds, ang abalone barato ang pagkaon. Ang nanagtubo nga kinhason hatagan ra og seaweeds, kasagaran gracilaria species nga abunda sa kabaybayonan.

Gikan sa matag balsa nga gibitayan og 78 ka tangkal, si Acap miani og 800 ka kilo nga igbabaligyang abalone. Kon kuwentahon, makapanglingo-lingo ta unsa kadako sa kitaon kon ibaligya ang 800 ka kilo sa tag-P500 ang kilo, presko man kini, blanched o gipauga.
Nagkadako karon ang panginahanglan sa abalone sa gawas sa nasod sama sa Hong Kong, Japan, Taiwan ug uban pang nasod nga mahilig sa kinhason. Ug sa pagnihit sa suplay ilabi na sa wala ma-culture, nakita ni Acap ang kadako sa potensiyal sa pagpamuhi og abalone sa tangkal.

Sa lima ka matang sa abalone nga nabuhi sa Pilipinas, ang Haliotis asinina ang girekomendar nga buhion niadtong gustong mamuhi ning matang sa kinhason kay labing dako og paspas nga motubo.

Ang pagpasanay og semilya sa abalone usa lang ka bag-ong kalamboan sa aquaculture. Gani, ang teknolohiya wala pa man maperpekto sa Southeast Asian Fisheries Development Center (SEAFDEC) nga nagbase sa Tigbauan, Iloilo. Gamay ra ang survival rate.

Sa kasinatian ni Acap, usa ra ka porsento ang survival rate dihang nagsugod siya sa pagpasanay og abalone egg sa iyang kanhi shrimp hatchery. Hinuon ang abalone miprodyus nag minilyon ka mga itlog. Sa pagkakaron, human sa duha ka tuig nga operasyon, misaka na ang survival rate ngadto sa 6.5 porsento.

Ang Bureau of Fisheries and Aquatic Resources maoy kanunayng kostumer ni Rey Acap. Sa miaging tuig, nakabaligya siyag 250,000 ka semilya ngadto sa BFAR alang sa restocking program sa ahensiya. Duna usay mga pribadong mamuhiay nga mipalit sa tag P5 matag usa, mga duha ka cm. ang gitas-on.

Ang hatchery ug grown-out operation ni Rey Acap parehong naghatod kaniyag dakong kita. Sahi kang Ginong Acap, ang mamugnaong entreprenor sa ubang bahin sa nasod mahimo usab nga mokita sa pagpamuhi og abalone.


(Sinulat ni Zac B. Sarian nga hinubad ug napatik sa Bisaya, Hulyo 16, 2008)