YOLLY & FRANDA RACA
Kalpana
Quezon City

PAG-EKSPORT OG MGA PRODUKTONG PAGPATAHOM GIKAN SA GATAS SA KANDING

Usahay, ang kapakyasan usa lang ka unang lakang paingon sa dako ug maayong kaugmaon.

Kini ang nasinati ni Yolly Raca, nga namunit sa mga tipaka sa iyang kapakyasan sa goat farm ug negosyong restawran ug gibalik kini niya pag-usab sa porma nga cosmetic products company nga ang nag-unang sangkap mao ang gatas sa kanding.

Nakatabang kang Raca, usa ka export consolidator ug mikuhag kursong Chemistry, ug mahigugmaon sa milk-based nga mga sabon, ang pagtuo nga labi kining moobra isip moisturizing ug sa pagpabilin sa panit nga humok og hamis. Nasayod siya mahitungod sa kanding, kay sulod sa duha ka tuig duna siyay negosyo nga nagbaligya og karne sa kanding ngadto sa nagkadaiyang merkado sa Metro Manila.

Mao nga human mapakyas ang iyang negosyo, nangayo siyag panabang sa laing mga higala nga mga chemist usab aron makamugna og ubang bareta sa sabon nga ginama gikan sa gatas sa kanding. Gisandig nila ang ilang negosyo sa pagtuo nga kanunayng dunay merkado alang sa sabon, ug ang katawhan kanunayng nagpangita og bag-o.

Human sa ekstensibong pagpanukiduki ug ekspiremento ug P100,000 nga inisyal nga kapital, ang unang 100 ka bareta sa goat milk soap sa duha ka matang gipagawas niadtong 2006, ug kini gibaligya ngadto sa mga higala ug kaparyentehan sa pagpangalap og suporta ngadto sa bag-ong negosyo ni Raca.

Sa pagkadawat sa makadasig nga panahom ug hangyo alang sa dugang sabon, gisugdan nila ang pag-apod-apod sa produkto nga nagdala sa ngan nga Kalpana sa lokal nga mga supermarket ug groserya. Apan samtang ang iyang produktong sabon nga nagbase sa gatas sa kanding gidawat sa iyang mga higala ug pamilya, wala kini makahimog samang epekto sa merkado.

Gipasabot ni Raca nga ang kasagaran sa mga Pilipino nagpangita lang sa mga sabon nga dunay sambog nga pangpaputi, nga wala sa iyang sabon nga gisambogan og gatas sa kanding. Apan dili siya usa ka tawo nga maulaw pagsungasong sa mga hagit, giliwag niya ang iyang atensiyon ngadto sa merkado sa gawas sa nasod, kay ang mga Pilipino wala kaayo masayod sa benepisyo sa gatas sa kanding, apan ang mga tawo sa naugmad nga mga nasod sama sa Estados Unidos ug ubang nga atua sa Uropa nasayod kaayo niini.

Gipangayo usab ni Raca ang panabang sa 26 anyos niyang anak babaye nga si Franda, kinsa mitabang sa pagdala sa ilang negosyo ngadto sa sunod nga lebel.

“Inisyal kami nga misulay sa pag-eksport ngadto sa Singapore og pipila ka kahon sa among mga sabon sa dihang opisyal namong nakuha ang among lisensiya sa pagnegosyo niadtong 2008. Bisan og nasayod ang akong inahan sa kalihokan sa sulod ug gawas sa pag-eksport, hingpit namong gihangop ang gihatag nga abag diri kanamo sa DA sa pagsangyaw sa maong mga produkto pinaagi sa trade fairs dinhi sa nasod ug sa gawas sa nasod. Karon nag-eksport na kami ngadto sa US ug sa Middle East,” matod ni Franda.

Sa inisyal nga P100,000 nga kapital, miingon si Franda nga anaa pa sila sa estado nga igo pa silang makabawi sa ilang puhunan tungod sa kabag-o pa sa ilang negosyo.

“Namuhunan kamig dako sa among pagpamutos sa maong mga produkto aron mahimong makadani sa among merkado sa eksport. Segun sa among nasayran, duna lay usa ka kompaniya sama namo nga naghimo og goat milk soap apan kami ang nag-inusara, nga dunay halos kompletong linya sa produkto sa pagpatahom apil na ang nagkalainlaing matang sa sabon, lotion, body wash, ug body scrub nga ginama gikan sa preskong gatas sa kanding. Kabahin usab sa among pagpamuhunan ang pagpanukiduki ug pag-ugmad alang sa bag-ong mga produkto nga ipagawas sa dili madugay,” matod ni Franda.

Miingon siya nga nadasig sila sa pagpadayon sa pagpatubo sa ilang negosyo sa pagpang-eksport labi na dihang nakadawat silag maayong panahom gikan sa ilang mga kliyente.

“Ang uban sa among mga kliyente makapamatuod nga ang mga produkto nakapahumok gyod sa ilang panit ug nakatabang nga matangtang ang mga sakit sa panit sama sa psoriasis. Nagalaom kami nga mahimpos ang among panagsabot nga makaeksport sa UK sa dili madugay,” malipayong asoy ni Franda.

Wala usab nila buhii sa hingpit ang lokal nga merkado. Ang mga produkto sa Kalpana sa pagkakaron limitado lang alang sa trade fairs, apan nag-ugba na silag plano aron labi pa nilang maagresibo sa pagpakatap ang mga produktong sabon dinhi sa Pilipinas. Kon ang mga langyaw mihangop sa kahinungdanon sa gatas sa kanding, nagtuo sila nga ang mga Pilipino angay usab nga ingon niini.


Mga Tip

Tungod kay ang ilang negosyo gamay pa miingon si Franda nga mahinungdanon nga magmakugihon og gamiton sa husto ang unsa mang mga tinubdan nga anaa ilang magamit.

“Migamit kami sa toll packing services aron ang among mga produkto sila na ang moputos alang kanamo aron kami makamenos sa pagpamuhunan og dako sa pagtukod og kaugalingong pabrika ug ang kahasol kalambigit niini. Apan gikonsepto namo ang among kaugalingong mga produkto ug ang pagpamutos niini. Gawas kanako ug sa akong mga ginikanan, ang uban sa among mga paryente mitabang kanamo sa negosyo. Ang akong inahan nagpabilin sa adlaw-adlaw niyang trabaho ug nagpahigayon sa pagbaligya sa among mga produkto samtang ako ang nagdumala sa produksiyon ug pagbuhat sa ubang mga butang sama sa pagmugna sa kaugalingon namong websayt, pagdrayeb ug paghatod sa mga produkto ngadto ug gikan sa among opisina nga kaniadto kambingan restaurant,” pasabot niya.

NORMITA ALEJO
La Familia Foods
Bulacan

Tam-is nga panimhot sa kalamposan gikan sa binurong isda

Ang tinabal nga isda o binurong isda gikonsiderar nga baho sa kadaghanan nga makasimhot niini. Apan alang kang Normita E. Alejo sa Bulacan, ang yunik nga kalan-onon sa mga Pilipino nagprodyus og tam-is nga panimhot sa kalamposan.

Kini tungod kay ang tinabal nga isda nahimong pundasyon sa La Familia Foods, nga sa pagkakaron nagprodyus og binotelyang kalan-onong Pilipino, sama sa tinabal nga isda, dinugoan, paksiw nga litson, ug beef serkele.

Usa ka chemical engineer si Alejo apan wala niya mapraktis ang maong propesyon. Mao hinuoy iyang gialinga ang pagtabang sa iyang bana nga makapalit og pagkaon nga ikadalit sa lamesa ug maghatag og edukasyon ngadto sa kabataan isip usa ka magtutudlo sa hayskol nga mokitag saydlayn gikan sa pagpamaligyag paypay sa Divisoria ug ingon man sa layong mga dapit sama sa Cagayan ug Isabela.

Hinuon, diha ra siya magsugod nga mokitag dakong kuwarta dihang nagtukod siyag kan-anan diin nagbaligya siyag lugaw ug tokwag baboy.

Ang una niyang kan-anan duol sa sari-sari store nga gipanag-iya sa iyang ugangan sa Tibag, Bulacan ug ang mga medical representative ug drayber sa bus ug dyipney ang nahimo niyang unang mga kostumer.

Sa pagkasangyaw sa lamian niyang pagkaon, ang iyang mga kostumer midaghan ug kinahanglan niyang usbawan ang tindang pagkaon nga nag-apil na sa sud-an ug mugbong mga order nga pagkaon, nga maoy kasagarang orderon sa kaubanan niyang maestra kanhi.

Sa pagdaghan sa iyang kostumer, wala na siya magpaabot og dugay nga modagsang pa ang daghang kostumer sa gamayng niyang kan-anan, midesisyon siya ug ang iyang pamilya sa pagtukod og restawran sa Baliuag, Bulacan.

Ang usa ka butang nga nakahimong sikat sa iyang restawran ug sa pagbalik-balik sa iyang mga kostumer mao ang fermented fish, nga iyang ibutang sa lamesa isip sawsawan o palami.

Sa dihang nakaamgo siya nga ang iyang mga kostumer mohangyo nga dalhon nila sa balay ang sawsawan, midesisyon si Alejo nga magputos niini ug ibaligya. Kadto ang naggiya sa kahigayonan sa pagkahimugso sa La Familia Foods.

Miagi siyag daghang pagsulay ug kasaypanan usa niya maperpekto ang iyang resipe alang sa fermented fish nga magustoan sa kadaghanang kostumer, dili lang ngadto sa mga gustog isog nga templada.

Ang daghan niyang mga ekspiremento bililhon kay ang iyang binurong isda himalitan kaayo, ingon man ang iyang dinugoan og beef serkele nga mahimong matipigan hangtod sa 18 ka bulan tungod sa natural nga mga preserbatibo sama sa asukal ug suka. Ang tanan niyang mga produkto aprobado sa Bureau of Food and Drugs.

Gibutyag ni Alejo nga sulod lang sa duha ka tuig nabawi na niya ang kapital nga iyang gipuhunan sa iyang negosyo sa pagproseso og pagkaon

Isip testamento sa iyang kalamposan, ang Departamento sa Agrikultura nag-imbitar sa La Familia ni Alejo niadtong 2007 nga mahimong usa sa mga eksibitor alayon sa ilang pagsaulog sa anibersaryo sa departamento.

Gipasundayag ni Alejo ang iyang “Ok na Okoy”, resipe sa pasayan nga dunay sagol nga kalabasa. Kini naggahas og dalan alang kaniya sa pagladlad ug pagsangyaw sa uban niyang prinosesong produkto sa gipahigayong Agribusiness Expo Showroom.

Gawas sa prinosesong mga produkto, si Alejo nagproseso usab og 100 ka kilo nga kalabasa aron makaprodyus og 2,000 ka okoy matag semana.

Miingon si Alejo nga dili niya maangkon ang unsa man nga iyang kalamposan karon sa walay pagkugi ug pag-antos. Apan ang tanan niyang mga paningkamot nabugtian kay ang tanan niyang mga anak nakahuman sa ilang pagtuon sa kolehiyo ug karon mitabang siya pagpaeskuyla sa pipila sa iyang mga apo.

Naghatag usab niyag dakong kalipay ang kamatuoran nga nakahatag siyag trabaho sa 40 ka tawo sa iyang restawran ug operasyon sa pagproseso og pagkaon ug naghatag sa iyang binurong isda og okoy og maayong imahe nga angay niini.



Mga Tip
• Angay silang masayod unsa ang ilang gibuhat. Migugol silag tulo ka tuig aron hingpit nga maugmad ang parehas nga kalidad, kahimoan, ug kalami sa prinosesong produkto
• Angay magmainantoson

NATAPOS unta niya ang kursong foreign service apan nahilambigit hinuon siya sa agrikultura. Hinuon, wala siya magmahay kay nahatagan man niyag dugang bili ang kinabuhi sa mga mag-uuma ug ang ilang pamilya. Siya si Rue R. Ramas, ang babayeng daghag talento nga taga General Santos City. Nabansay siya sa organikong pagpananom, pagprodyus og utanon, fashion illustration, pag-ugmad sa komunidad, judo ug daghan pang uban. Apan labaw siyang nailhan isip tag-iya ug manager sa Seed World nga nagpakabatid sa pagprodyus og hybrid nga binhi sa mais.

Isip anaa sa negosyo sa binhi sa mais, masabtan nato nganong nahimo niyang pasyon sa milabayng lima ka tuig ang paghimo og mga produkto nga dunay taas nga bili gikan sa pakpak sa mais. Siya karon ang presidente sa Cornhusk Association of the Philippines (CHAP) nga dunay daghang aktibong membro sa tibuok Mindanao, sa La Union ug ubang bahin sa Luzon.

Motuo ka ba nga ang pakpak sa mais (cornhusk) magamit sa paghimo og nindot ug mahalon nga mga monyeka, tsinelas, bag, home décors ug uban pa? Salamat sa obsesyon ni Rue, ang pangamot sa paghimo og produkto gamit ang pakpak sa mais naugmad nga usa ka industriya ug karon nakatabang sa daghang pamilya nga mokita og kuwarta gikan sa gipakaingon nilang biya sa umahan.

Sa Enero 2003, si Rue, nga nanarbaho sa seed corn research companies sulod sa 14 ka tuig, nagsugod pagpanukiduki ug pag-eksperimento sa paningamot sa pakpak sa mais (cornhusk craftmanship). Ug sa panabang ni Dr. Art Salazar sa Departamento sa Agrikultura, nagsugod sila pagbansay sa 62 ka babayeng membro sa Rural Improvement Club sa General Santos City, ug gisundan kini sa pagbansay sa 300 ka babaye sa Sarangani province. Ug tungod sa dakong interes sa kababayen-an sa maong pangamot (craft), giorganisar ni Rue ang Cornhusk Association of the Philippines diin siya maoy nahimong presidente hangtod karon.

Ang cornhusk craft nakataga usab sa interes sa dagkong kompaniya sama sa Pioneer Hi-Bred Philippines, usa ka nag-unang prodyuser sa hybrid corn seeds. Niadtong Agosto 2004, ang Pioneer Hi-Bred nag-esponsor og unang inter-municipal cornhusk craft competition nga gisalmotan sa mga mag-uuma sa lungsod sa Malapatan, Malungon, Alabel, Banga ug General Santos City. Ang proyekto nakapahimuot sa DuPont, ang inahang kompaniya sa Pioneer didto sa Amerika, hinungdan nga mihatag kinig tanyag nga US$8,000 aron gamiton sa Pioneer sa pagbansay sa mga mag-uuma sa cornhusk craft sa mga dapit nga daghan ang nananom og mais sama sa Luzon ug Mindanao.

Ang interes sa cornhusk craft mitubo ug mitubo hangtod nga nianang pagka Pebrero 2005, napahigayon ang unang Cornhusk Trade Fair and Competition sa General Santos ug nasundan pagka sunod tuig. Pagka Nobiyembre 2006, nagpahigayon usab og laing kompetisyon sa Urdaneta City nga gisalmotan sa mga cornhusk crafter gikan sa La Union, Pangasinan ug ubang lungsod nga napailawom sa pagbansay-bansay ning maong pangamot. Kining tanan ubos sa pagpaningkamot ni Rue ug sa Pioneer sa pakig-alayon sa regional office sa Departamento sa Agrikultura ug sa lokal nga kagamhanan sa Pangasinan.

Nianang 2006, gipahimutang sa General Santos City ang Cornhusk Business Center nga kompleto sa pasilidad sa pagbansay-bansay aron padayon nga mapromot ang negosyo sa cornhusk, sa pagsuportar usab ni Director Jesus Binamera sa Ginintuang Masaganang Ani Corn Program sa Departamento sa Agrikultura. Giawhag ni Binamera ang tanang regional corn coordinators sa paglambigit sa corn craft sa ilang corn program isip dugang tinubdan sa kita alang sa mga mag-uuma. Sa Cornhusk Business Center dalhon ang mga produkto nga natapos sa mga naningamot nga andam nang ibaligya. Ang pagbaligya gipaagi sa balayan (website) ug ubang paagi sa promosyon. Ug ang resulta, daghan ang ming-order nga taga laing nasod. Sa halinon nilang mga produkto, kahinganlan ang Barbie dolls nga mahalin og P380 kada usa, Imelda ug B’laan dolls nga mahalin sa tag-P200 kada usa, kalo nga mahalin sa tag-P180 kada usa, phalaenopsis orchid sa tag-P120 kada usa ug uban pa.

Gibutyag ni Rue nga ang pagka mamugnaon sa mga Pilipino napadayag sa ilang cornhusk crafting. Sa wala pa mailhi ang Pilipinas, ubay-ubay nang nasod sa kalibotan ang nabaniog sa ilang produkto gikan sa pakpak sa mais. Ang Japan, pananglitan, nailhan sa ilang paggama og cornhusk slippers. Ang China nailhan sa cornhusk bags samtang ang Slovakia nainila sa cornhusk dolls. Dinhi sa Pilipinas, sulod lang sa tulo ka tuig, ang mga crafter nakaprodyus og nagkadaiyang produkto sama sa bulak, monyeka, home decors, dulaan, apparel, kalo, bag, banig, tsinelas, corporate giveaways and tokens.
Nakadugang sa paspas nga pagkaugmad sa cornhusk craftmanship dinhi sa nasod ang espesyalisasyon. Ang asosasyon migiya sa mga tsapter aron mahanas sa paggama sa duha o tulo ka produkto aron makab-ot ang paspas, parehas ug may kalidad nga produkto. Sa Mindanao, ang lungsod sa Banga labing nailhan sa woven products, ang Alabel ug Tupi sa mga bulak, ang Tacurong City sa mga gift item ug ang General Santos sa mga monyeka.

Matod ni Rue nga ang mga local government unit (LGUs) maoy labing maayong promotor sa mga produkto nga ginama sa pakpak sa mais. Sa General Santos lang pananglitan, ang mayor mideklarar nga himoon nilang opisyal nga corsage, lei ug token gifts sa dakbayan ang pakpak sa mais. Sa laing bahin, si Mayor Ramon Piang sa Upi, Maguindanao mideklarar usab sa paggamit sa pakpak sa mais.

Pila man gyod diay ang kitaon sa mga crafter? Kini nagadepende sa kamamugnaon sa naningamot sa paghimo og produkto gikan sa pakpak sa mais. Gibutyag ni Rue nga bisan P50 lang ang puhunan, mahimo nang makamugna og produkto gikan sa pakpak sa mais nga mobalor og P1,000. Hinuon, dunay mga crafter nga dili na magkinahanglan og kuwarta aron makagama og produkto sama sa bags, kalo, coasters, mga angel ug banig. Ang usa ka crafter mahimong mokitag katugbang sa kitaon sa trabahador nga nagsuweldog minimum. Ang hanas nga mga crafter, mahimo usab nga mokitag dako. Sa usa ka partikular nga craft, ang crafter mogugol og labing taas duha ka oras nga mahimo usab nga daling mahalin. Ang nakaayo niini kay ang kahimanan nga gamiton sa paggama og mga produkto sama sa gunting ug glue gun mapalit nga barato sa mga school supply store o bookstore.

Gisaysay ni Rue nga human sa trabaho sa umahan, ang mag-uuma mahimong magtrabaho gihapon sa balay. Mahimo kining magsapid (braid) ug maglubid (twine) sa pakpak sa mais nga ikabaligya sa mga crafter sa tag-P1.50 ngadto sa P3 kada metro. Ang piniling pakpak sa mais mahimo usab nga mabaligya sa tag-P15 kada kilo ug tag-P30 kada kilo sa Bt cornhusk nga maoy pinalabi sa mga crafter tungod sa hinlo nga grano. Ang taas nga pakpak sa mais nga gamiton isip décor accessories mabaligya usab sa tag-P1 kada usa. Samtang ang buhok-buhok sa mais nga gamitong buhok sa mga monyeka mabaligya sa tag-P50 kada kilo

Ang kitaon sa mga naningamot sa paggama og mga produkto gikan sa pakpak sa mais bastanteng makabayad sa bayronon sa kuryente, tuition fee ug makapalit og pagkaon nga ikabayang sa talad-kan-anan. Ug kining tanan dili panghambog ni Rue Ramas.

Sinulat ni Zac B. Sarian nga gihubad ug napatik sa Bisaya magazine.

SI INDAY

GIKAN sa usa ka yanong magbabaol, si Saturnina “Inday” Diez milampos ug nakapanag-iyag kayutaan ug nahimong mangomprahay sa mga produktong agrikultural sukad lang nga gibuksan niya ang kaugalingong patigayon lima ka tuig na ang minglabay.

Gawas sa gibuksan niyang convenience store, si Inday usa sab sa daghan nga nagsugod sa ginagmayng pamuhunan sa Carbon Market sa Dakbayan sa Sugbo kaniadtong 1996 apan tungod sa limitadong puhunan, wala magdugay ang unang pagsuway ni Inday. Unsaon nga paliton man lang sab lagig barato ang ihandos niyang mga baligyaon ngadto sa mga komprador sa merkado. Ug dinhi siya maalkanse.

Niadtong tuig 2000, ang Cebu Micro Enterprise Development Foundation, Inc mipahulam kang Inday og puhunan aron modaghan ang iyang ani. Ang P3,000.00 niyang nahulam sa CMEDFI gigamit niya sa pagpananom og okra, batong, ug kamatis.

Paglabay sa pipila ka tuig, nakapahimulos siya sa kahigayonan nga makapangutang aron makapalit og tipik sa yuta. Dinha say yuta nga prendado kaniya ug giluyongan sab niya kinig mga utanon. Pinaagi ning inantigo nga diskarte, napilo-pilo ang iyang produksiyon.
Nakapanag-iya rag yuta si Inday. Milapad ang iyang negosyo. Nagpatabang sab siya sa ubang mag-uuma. Isip bugti, iya sab silang gisuplayan og binhi ug abono. Ang iyang hangyo lang nga inig-abot sa ting-ani, siya ra sab ang makapalit sa ilang mga hinagoan.
Sa pagkakaron, bastante na ang kita ni Inday kay kapiyalan man ang gisudlan niyang patigayon. Gawas sa kaugalingong paglambo, nakahatag sab og trabaho si Inday sa pito ka mag-uuma lakip na ang napulog lima ka supplier og utanon nga nagkatap sa nanag-unang merkado sa Sugbo. Gawas sa paghatag og binhi ug abono, gibinagan sab ni Inday ang mga mag-uuma ug abag-pinansiyal pinaagi sa usa ka organisasyon sa kababayen-an sa ilang lugar.

Sa padayong pagdaghan sa iyang kabtangan sa pamatigayon sama sa mga hayop, yuta, kahilipsan sa panguma, mokita si Inday og P6,000.00 sa matag handos niya sa mga produkto. Kuwentaha kon pila ka sayis mil ang upat ka pagtumod niya kada semana! Ug kuwentaha sab kon pilay kitaon sulod sa usa ka buwan. Utanon ra tuod pero pilde ang nangempleyo sa usa ka ordinaryong buhatan.

Sa pagkakaron, mibalik-lantaw si Inday sa iyang kasinatian uban ang pagbatyag sa kahimuot. Ug kinsay dili? Tiaw mo nga dul-an sa napulo ka tuig niyang paningkamot— ang determinasyon niyang molampos sa natad niyang gisudlan.

SI GIGING

SI Lady Canonigo kun mas nailhan sa ngalan nga “Giging” nagpamatuod nga bisan ang usa ka inahan mahimong makatabok sa bisan unsang pagsulay aron mapadako ang mga anak taliwa sa kamatuoran nga kulang og usa ka katimbang ang pamilya.

Si Giging misugod pagtubag sa hagit isip usa ka nagbinugtong nga ginikanan sa dihang magpito ka tuig na ang iyang kamanghoran (upat ang iyang anak). Sa maong panahon, mitaliwan sab ang iyang kapikas. Ug dinhi, nagsugod silag kalubong sa utang.

Sa buhi pa ang iyang kapikas, nagtinda-tinda og isda si Giging sa mga kilid-kilid o sa bisan diin nga naay daghang tawo. Iya kining saydlayn isip nursing aide. Sa dihang namatay ang iyang bana, nag-inusara siya pagpas-an sa kaakohan nga mapadako ang iyang mga anak sa desenteng paagi.

Gipadayon niya ang pagpanglab-as, pagpamaligyag saging, hasta na gani pamaligyag tip sheets sa masyaw iya sang gisudlan. Nag-alagad sab siya isip masugo-sugo sa usa ka negosyante. Kon naay mga okasyon sama sa pista, birtdey, ubp., di ikaulaw ni Giging ang mangosina sa gamayng suhol.

Bisan nanagko na ang iyang mga anak, wala mohunong si Giging sa pagtrabaho. Gani, gisudlan man niya ang pagpanguling ug pangunayan ra sab niya ang paglibod niini.

Mahinumdoman pa gani niya ang mga panahon nga mata na lang niyay magputi tungod sa uling nga nagkampat sa iyang hitsura; usahay masunog pa iyang kilay sa pagpaayop sa gidabdaban nga ulingonon. Gihimo niya kini sanglit upat ka baba ang iyang gipakaon, wa pay labot sa bayranan nga utang.

Hangtod nga miabot ang usa ka silingan nga nakahisgot niya kabahin sa CMEDFI. Misuway siyag pasar og aplikasyon apan sa dakong kasubo, wala siya makalabang.
Miliso ang rumbo sa suwerte ni Giging. Unsang pagkaunsaa nga nakadaog man siyag P9,000.00 sa masyaw! Apan imbes ibagdok ang daog sama sa ubang nangaungo sa masyaw, iya hinuon kining gidugang sa iyang puhunan sa pagpanglab-as ug ang sobra gibayad-bayad niya sa mga utang.

Imbes nga moatras sa iyang loan application, misuway na sab pagpasar og aplikasyon si Giging sa CMEDFI. Niining higayona, aprobado na siya.

Ang nahulam niyang P3,000 gigamit niyag pamuhunan sa pagbaligyag itlog. Hinay-hinay lang gyod nga kamas. Siya ra say naningunay pag-eskohe sa mga itlog. Apan sa dihang maayo ang dagan sa gisudlan niyang patigayon, nanuhol na siyag laing tawo. Sa motuo kag sa dili, siya na karon ang suplayer og itlog sa mga grocery store ug uban pang bagsakan sa Sugbo.

Ang sugilanon ni Giging isip nagbinugtong nga ginikanan maoy gipasa-pasang inspirasyon ngadto sa iyang regular nga mga kostumer. Isip ginikanan, gitudloan sab ni Giging ang iyang mga anak sa mga sekreto niya sa patigayon. Sakripisyo lang ang sekreto.

“Wala nako usba ang akong paagi sa kinabuhi bisan kon medyo nakaluag-luag na mi. Kinahanglan nga mokayod gihapon,” matod ni Giging.

PASIDUNGOG
NIADTONG Hunyo 20 ning tuiga, sila si Inday Diez ug Giging Canonigo gipasidunggan sa halapad nga Cebu International Convention Center isip “Most Inspiring Cebuano Micro Entrepreneurs” sa Go Negosyo sa Cebu. Ang labing uwahing hugna sa kampanya Go Negosyo gipangunahan ni Presidential Consultant for Entrepreneurship Jose Concepcion III.

Ang pasidungog gitunol sa Philippine Center for Entrepreneurship ubos sa pakigtambayayong ni Cebu Chamber of Commerce and Industry President Edward Gaisano, Cebu Go Negosyo Chairman Jay Aldeguer, ug Cebu Business Month Chairman Tess Chan. Ang Go Negosyo sa Cebu gitambongan usab ni Presidential Management Staff Director General Cerge Remonde.

Ang mga pinasidunggan giendorsar sa Micro Finance Council of the Philippines, Bangko Sentral ng Pilipinas, Citigroup, Ramon Aboitez Foundation, Inc., Cebu Micro Entrepreneur Development Foundation Inc., ug Taytay sa Kauswagan Inc.
Nahimong posible ang Go Negosyo sa Cebu tungod sa pag-abag sa PLDT, Smart Communications, RFM Corporation, San Miguel Corp., Condura, Procter and Gamble, Nokia, Splash Group of Companies, Banco de Oro, Vintel Logistics, Sterling Group of Companies, ug Lamoiyan Corp.


(Sinulat ni Ben G. Ariete nga gihubad ug napatik sa Bisaya, Hulyo 9, 2008)