Upat Ka Bag-ong Utanon Nga Magustohan Nimong Itanom

ANG utanon maoy usa sa labing kapanguwartahan sa mga mag-uuma. Ning panahona, ang mga mag-uuma labi pang makalaom nga maayo ug taas ang kita ning bag-ong mga utanon nga gilusad dili pa lang dugay. Kining maong mga utanon nasulayan na sa mga trial planting sa nagkadaiyang dapit sa nasod ubos sa nagkalainlaing kondisyon sa pagpatubo ug sa panahon sa nagkalainlaing bulan sa tuig.

Ang tigpasanay og mga tanom wala lang magtan-aw alang sa daghan nga anihon sa tanom nga ilang naugmad. Nag-ugmad sila og bag-ong matang nga labi pang makasugakod sa mga peste ug sakit; mga matang nga moprodyus og bunga sa gipangandoy nga kalidad sa kalami; mga prutas nga dunay maayong kalidad sa pagbiyahe, ug daghan pang ubang pinangandoyng kinaiya sa utanon.

Diamante Max Tomato
Ang bag-ong matang sa kamatis nga gipagawas sa East-West Seed Company sa merkado ning bulana, Mayo, pananglitan, usa ka labing maayong bersiyon sa matang nga Diamante nga nahimong paboritong itanom sa mga mag-uuma. Ang naugmad nga matang nga ang bersiyon gitawag og Diamante Max o Dmax, moprodyus og daghang bunga ug dagko, ang matag usa motimbang og 40 ngadto sa 50 gramos. Ang unang pagpangani magsugod sa 55 ngadto sa 60 ka adlaw gikan sa pagtanom. Hinuon, ang nakaayo niini, kay ang bag-ong haybrid giingon nga labing makasugakod sa Tomato Yellow Leaf Curl Virus o (TYLCV) nga usa ka seryosong sakit sa kamatis karon.

Usa sa mga manananom nga misulay pagtanom sa Dmax sa limitadong gidaghanon mao si Nestor Kalaw sa Barangay Plaridel sa Lipa City. Nakombensir siya sa potensiyal sa Dmax maong miorder siyag binhi balor og P150,000 ug 90,000 sa andam na itanom nga binhi nga ikatanom karong Mayo. Kon motubo sa hustong panahon (kon ang suplay diyotay lang ug ang presyo taas), ang kamatis mahimong usa ka bulawan. Nahinumdom si Kalaw sa ulahi niyang pagpananom diin siya og ang iyang kakunsabo sa pagpananom og Diamante sa tulo ka ektarya mikitag dako. Tungod kay ang ilang naani daghan kaayo ug nahimo kini nilang baligya sa kinahon nga mosulod og 22 kilos sa tag P1,000. Ang matag kakunsabo miganansiyag P500,000 matag ektarya o P1.5 ka milyon gikan sa tulo ka ektarya. Ug kana sulod lang sa upat ka buwan nga pagpatubo ug pag-atiman.

Gracia Squash
Usa ka laing posibleng kapanguwartahan alang sa mga mag-uuma mao ang Gracia squash nga ilusad karong Agosto kon maandam na ang gidaghanon sa mga binhi alang sa komersiyal nga panginahanglan. Kining maong bag-ong matang sa kalabasa makasugakod sa mga sakit ug bayrus, matod pa ni Ric Reyes, ang pangulo sa product management group sa East-West.

Ang Gracia himungahon nga matang, magprodyus og tulo ngadto sa upat ka bunga matag tanom nga motimbang og duha ngadto sa tulo ka kilo matag usa. Ang unod niini baga ug makadani nga light yellow ug glutinous, usa ka kalidad nga pinangita sa mga pumapalit.
Usa ka mag-uuma nga nagtanom og 900 ka binhi niadtong miaging Pebrero, mao ang 54 anyos nga si Santiago Arcilla sa Barangay Santol, Tanza, Cavite. Nakaani na siyag upat ka tonelada gikan sa maong tanom nga iyang nabaligya sa tag-P13 kada kilo. Nagalaom siya nga makaani pa og dugang usa ka tonelada. Kini makahatag kaniyag kinatibuk-ang P65,000 gikan sa 900 nga binhi nga iyang gitanom sulod sa 2,700 metros kuwadrado.
Ang iyang nagasto lang sa pagkakaron, mokabat lang og P5,000. Ug ang nakaayo niini kay ang kalabasa wala magkinahanglan og dakong kapital aron maprodyus. Kini ang hinungdan nga daghan sa mga mag-uuma sa Tanza ang nananom ning maong tanom.

Mini Cucumber
Ang bag-ong utanon gikan sa East-West nga maoy atong kinaham mao ang Pipinito nga magprodyus og gagmayng prutas. Sa miaging panahon, si Ric Reyes mihatag kanato og sample seeds nga atong gisulay sa pagtanom sa umahan. Nakatanom kamig 10 ka hutok ug sulod sa usa ka bulan, nagsugod na mi sa pag-ani og prutas nga laming kan-on bisan mao pay pagpupo gikan sa vine. Ang Pipinito kagumkom, dugaon og maayo ang lami.

Nakaani mig prutas gikan sa among tanom nga Pipinito matag adlaw nga maoy nahimong kabahin sa adlaw-adlaw namong pamahaw. Ang mga bisitang madre ug basketball star nga nakatilaw sa Pipinito gikan sa among garden mingsanong nga kini angay nga itanom sa mga ginang sa kilid ingon man sa likod sa ilang balay alang sa adlaw-adlaw nilang suplay sa prutas. Hinuon, ang Pipinito mahimo man nga itanom nga dinaghan ug ibaligya sa publiko isip komersiyal nga produkto. Mahimo kining himalitan sa mga supermarket.
Si Ric Reyes misulti nato nga ang Pipinito maoy kinaham sa mga nanagtrabaho sa opisina sa Bangkok, Thailand. Miingon siya nga ang mga babayeng nanagtrabaho sa opisina didto magbawon og Pipinito sa ilang buhatan. Imbes nga apple, mokaon silag Pipinito alang sa ilang esnak.

Ang Pipinito mubo rag productive life. Ang pag-ani mahimong mahitabo lang sa usa ka bulan gikan sa unang pag-ani. Apan ang pag-ani, mahimong matag adlaw. Aron makaseguro nga adlaw-adlaw ang suplay nga prutas, mahimong magtanom og binhi nga staggered basis, pananglitan usa ka batch matag duha ka semana.

Hybrid nga Hot Pepper
Laing posibleng kahinguhaan usab og kuwarta sa mga mag-uuma mao ang haybrid nga hot pepper nga gitawag og Vulcan. Kining “pangsigang” nga tipo sa sili nga moprodyus og daghang bunga nga tag-as og dark green. Makasugakod usab kini sa bacterial wilt. Ang bacterial wilt usa sa dagkong mga sakit nga modaot og maayo sa gitawag og solanaceous vegetables sama sa kamatis ug talong.

Ang nakaayo sa hot pepper kay pinangita kini sa tanang panahon sa tuig. Ang tanom magpabiling produktibo sobra sa usa ka tuig kon maatiman lang og maayo. Ang presyo niini sa merkado taas sab tandi sa ubang utanon.

Sa laing higayon, sayran ta kamo sa laing bag-ong utanon ug ubang tanom nga giugmad sa lokal nga kompaniya nga namaligya og binhi dinhi sa nasod.


Sinulat ni Zac B. Sarian nga gihubad sa Binisaya