Moani Siya sa Samang mga Punoan sa Mangga og Kaduha sa Usa ka Tuig

KASAGARAN, ang mangga mamunga kausa sa usa ka tuig. Apan dunay usa ka tawo nga nananom og mangga sa Libungan, North Cotabato nga makaani og kaduha sa samang punoan sa mga mangga matag tuig. Ang matag pagpangani gikonsiderar nga off-season busa mabaligya niya sa maayong presyo ang mga maani sa iyang manggahan.

Ang maalamong mag-uuma mao si Francisco “Frank” Sacdalan, usa ka retiradong accountant nga ang pasyon ning mga adlawa mao ang pagpanguma, ilabi na sa pagprodyus og mangga. Nagdumala siya karon og upat ka mango farms nga mokabat og 40 ektaryas, duha niini iyang gipanag-iya samtang ang duha giabangan. Kadaghanan sa mga punoan 16 ngadto sa 20 na ka tuig apan duna usay 63 ka punoan nga motangkod nang 50 ka tuig. Kining karaang mga punoan dagko kaayo ug produktibo tungod kay naabonohan og maayo ug napuongan sa husto.

Sa miaging National Mango Congress nga gipahigayon sa Dakbayan sa Tagbilaran, gidetalye niya kon giunsa niya sa pagprodyus ang two off-season mango crops niadtong 2007 gikan sa samang mga punoan sa mangga. Gibutyag niya nga bisan siya ang nanag-iya sa duha ka manggahan sulod sa daghang katuigan, mga upat ka tuig lang ang minglabay nga siya ang nagdumala sa pag-atiman sa mga punoan. Sa minglabayng katuigan, usa ka kontraktor ang nagdumala sa pagprodyus og mangga ubos sa sharing scheme sa pag-ani.

Giunsa niya sa pagdumala nga makaprodyus og two off-season crops sa usa ka tuig? Una, gipabombahan niya og Paclobutrazol ang punoan sa mangga niadtong Oktubre 2006. Kini nga kemikal magpadali pagpahingkod sa mga dahon sa mangga aron mapasubol ang mga buwak sulod sa tulo ngadto sa upat ka buwan gikan sa pagpamomba. Sa normal, matod niya, maghulat pag walo ka buwan aron ang mga dahon mahingkod ug andam na alang sa flower induction.

Ang mga punoan nga gibombahan og Paclobutrazol (brand name Cultar) gibombahan usab og flower inducer sa Pebrero. Nangani siya sa mga prutas sa Hunyo nga gikonsiderar nga off-season kay ang main crop sa Luzon human na man maani. Diha dayon human sa pagpangani sa Hunyo, gibombahan niya ang mga punoan aron mamuwak pag-usab. Wala na kini magkinahanglan nga magbutang pa og Cultar. Ug ang resulta, nangani na usab siyag mangga sa ulahing mga adlaw sa Oktubre, usa ka laing off-season crop.

Si Frank dili mamomba og flower inducer sa tanang mga punoan sa upat niya ka manggahan nga iyang gidumala sa samang higayon. Kay ang pagpangani mahimong problema tungod sa kadaghan sa anihon. Ang uban gieskedyul niya alang sa pagpangani sa Pebrero, nga gikonsiderar nga off-season tungod kay ang suplay sa mga prutas ning panahona nihit kaayo.

Naghisgot siyag usa ka pagpangani gikan sa 500 ka punoan sa mangga nga iyang gianihan niadtong Pebrero 2008. Nakaani siyag 142 ka tonelada, 60 porsento niini may kalidad nga pang-eksport. Nabaligya niya kini sa maayong presyo sa tag-P31.50 matag kilo diin mihalin siyag P4.4 milyones. Gibutyag niya nga ang iyang gasto sa produksiyon mikabat lang sa P1.7 milyones busa mikita siyag P2.7 milyones sa usa ka pagpangani.

Hinuon, dili tanang pagpangani mikita. Dihay higayon nga nakaani silag 12 ka tonelada niadtong Septiyembre sa miaging tuig gikan sa 200 ka punoang mangga nga 23 na ka tuig. Usa ka food processor mikontrata nga paliton ang maani sa tag-P29 kada kilo. Apan layo pa gani ang adlaw sa pagpangani sa mga prutas, ang buyer miatras kay ang buyer usab niini gikan sa gawas sa nasod mihunong na pagbayad sa kompromiso tungod sa nasinating krisis sa panalapi sa Estados Unidos. Laing duha ka buyer ang mitanyag nga maoy mopalit sa tag-P24 kada kilo apan sa dihang hapit na anihon, miatras usab gumikan sa kakulang sa pundo sa panalapi. Napugos na lang siya sa pagpadala sa iyang mga naani ngadto sa Sugbo diin nabaligya sa tag-P20 kada kilo. Pero sa aktuwal, tag-P18 ra kada kilo ang iyang nabaligya tungod kay migasto man siyag P2 kada kilo sa pagbiyahe sa mga mangga. Mikita lang siyag tunga sa milyon gikan sa maong pagpangani nga gikonsiderar niyang dakong alkanse tungod kay migasto siyag P1.5 milyones sa pagprodyus sa mga mangga.

Ang nakaayo lang ni Frank kay usa siya ka accountant ug girekord niya ang tanan niyang mga gasto ug kita. Kini ang hinungdan nga sayon ra alang kaniya nga masayran kon mikita siya o wala gikan sa iyang proyekto.

Naobserbahan niya nga nagkinahanglan og maayong pagdumala aron mokita og dako sa pagprodyus og mangga. Mitanyag siyag pipila ka giya aron mokita sa pagpananom og mangga. Usa niini mao ang pag-eskedyul sa pagpangani sa panahon nga ang presyo sa prutas nga mangga mahal. Usa ka paagi sa paghimo niini mao ang pagpamomba og Cultar sa punoan sa mangga.

Girekomendar niya nga ang mga punoan mapuongan sa husto. Ang tumoy sa punoan angay nga bukas ug ang huyang nga mga sanga pamutlon. Ang pagkaekspos sa mga sanga sa ilawom ngadto sa adlaw moresulta sa taas nga produksiyon sa mga prutas sa mangga.

Ang mga punoan angay nga maabonohan sa husto aron usab nga bisan kon papamungahon og kaduha sa usa ka tuig, makasustener ang kahimsog niini. Human sa kaduha nga pagpangani sa usa ka tuig, papahuwayon niya ang mga punoan og usa ka tuig aron kini makarekober.

Misunod usab siyag eskedyul sa pagpamomba sa mga buwak ug prutas aron mapanalipdan kini gikan sa mga peste ug mga sakit. Puston niya sa papel ang mga prutas kon motangkod nang 55 ka adlaw ang bunga o kon ingon sa itlog sa manok na ang kadak-on. Sa ingon nga paagi, makadaginot siya tungod kay dili na man siya mamomba pa og pestisidyo sa giputos nga mga bunga. Ang pinutos nga mga bunga hinlo maong mabaligya sa taas nga presyo.

Sa gipahigayong mango convention, si Frank ang labing gikahimut-an sa mga resource person. Mipahat gyod siyas iyang mga kasinatian aron nga ang ubang mango growers makaprodyus usab og mangga ug mokitag dako sa ila na unyang pagbaligya sa mga abot sa manggahan.

Sinulat ni Zac B. Sarian nga gihubad sa Binisaya