Gibutang Niya Sa Maayong Kapuslanan ang Microbes ug Enzymes

ANG mga mikrobyo ug enzymes maoy mga butang nga ikaw ug ako dili makakita. Apan ang mga siyentipiko makakita niini ug makapasanay diha sa ilang laboratoryo. Ug diha sa ilang mga kamot, daghang mahinungdanong produkto ang naugmad, apil na ang dakong kapuslanan sa mga mag-uuma sa ilang pagpatubo sa ilang mga tanom og hayopan sa umahan.

Dunay duha ka matang sa mikrobyo. Una ang makadaot nga matang nga makaingon sa nagkadaiyang mga sakit. Ang lain mao ang beneficial micro-organisms nga mapuslanon kaayo sa daghang paagi. Ang enzymes, sa laing bahin, mga biological compound nga makaplagan sa sulod sa lawas ingon man usab sa gawas. Magpapaspas kini sa reaksiyon apan dili moapil sa reaksiyon, matod pa ni Dr. Ronaldo “Rene” Sumaoang, usa ka microbiologist nga nabansay sa Germany. Duna usay nagkadaiyang enzymes, nga ang matag usa niini dunay espesyal nga kapabilidad.

Anaa, pananglitan, ang enzyme nga gitawag og protease. Mobungkag kini sa protina sa pagkaon nga atong nakaon aron dali na kining masuhop sa mga selyula sa lawas. Unya naa usab ang enzyme nga gitawag og amylase nga mobungkag sa mga carbohydrate ngadto sa yanong asukal aron kini daling masuhop sa atong lawas ingon nga tinubdan sa enerhiya.

Laing tinubdan sa enerhiya alang sa tawo ug hayop mao ang tambok og lana sama sa makaplagan sa karne, lard, coconut oil ug uban pa. Ang lana ug tambok giingon nga maghatag og 2.5 ka pilo nga dugang enerhiya kaysa carbohydrates, apan kini angay nga bungkagon ngadto sa enzyme nga gitawag og lipase.

Laing enzyme mao ang gitawag og lactase. Ang papel niini mao ang pagbungkag sa milk components aron nga ang mga nutrina mahimong masuhop sa lawas. Kining components nag-apil sa protina, carbohydrates, tambok, ug lactose. Si Dr. Sumaoang miingon nga ang lactose usa ka major content sa gatas ug kon wala kay lactase nga makabungkag niini, moresulta kini sa diarrhea. Mag-antos ka sa kalibanga.

Ang ikalimang enzyme mao ang gitawag og cellulase. Kini mobungkag sa fibers kun lanot-lanot ngadto sa carbohydrates, diin human niini, ang amylase maoy mohulip sa pagbungkag sa carbohydrates ngadto sa yanong asukal nga suhopon sa lawas.

Niadtong 1991, human mag-alagad sa dakong korporasyon diin siya gihimong sinaligan sa pagprodyus og natural nga suka ug patis, midesisyon si Dr. Sumaoang nga magkinaugalingon ug gamiton ngadto sa komersiyal nga kagamitan ang iyang nahibaloan bahin sa enzymes ug beneficial micro-organisms. Gitukod niya ang Novatech Food Industries. Ang una niyang proyekto mao ang pagprodyus og natural nga suka ug patis nga karon iya nang giapod-apod sa dagkong supermarket sa Metro Manila.

Ang sunod niyang dakong proyekto nagsugod niadtong 1995 dihang naugmad nila ang produkto nga gitawag niyag Biosec (nagpasabot nga bio-security). Usa kini ka pormulasyon sa enzymes ug beneficial micro-organisms nga mahimong liquid o powder form.

Usa ka dakong kagamitan sa Biosec mao ang pagmugna og bio-organic fertilizer nga gitawag og Durabloom. Pinaagi sa pagbutang og Biosec sa mga iti sa manok ug ubang madugta nga mga materyal sama sa dagami, pakaw ug uban pa, makombertir kini ngadto sa usa ka gamhanang abono. Usa ka dakong tiggamitan sa Biosec mao si Wellington Chanlim nga nagkombertir sa mga iti gikan sa halos 2 ka milyon nga manok sa Bantayan Island sa Cebu ngadto sa Durabloom. Makaprodyus siyag mga 40,000 ka sako sa organikong abono matag bulan nga ibaligya ngadto sa mga manananom sa Kabisay-an ug Mindanao. Makita usab sa ubang bahin sa nasod ang mga franchisee nga naghimo og Durabloom fertilizers pinaagi sa paggamit sa Biosec.

Ang Biosec gigamit usab aron matangtang ang baho nga mugna sa manokan ug baboyan. Nganong mahitabo kini? Tungod kay ang beneficial microorganisms ug enzymes magpugong sa pagdaghan sa daotang bakterya nga magpahungaw og ammonia. Busa matangtang ang baho nga maoy makaingon sa pagdagsang sa daghang langaw.

Ang Biosec mahimo usab nga iaplay sa humayan nga dunay irigasyon human sa pagpangani. Isansan ang dagami ug unya butangan og Biosec ang nadugta nga dagami, nga makombertir ngadto sa abono diha pa lang sa umahan sulod sa duha ka semana.
Si Dr. Sumaoang aduna usay laing pormulasyon sa beneficial micro-organisms alang sa mga hayop. Ang usa niini gitawag og Fedgrozyme nga isahog sa pagkaon sa baboy.

Gipatin-aw niya nga ang usa ka baboy kasagaran mokonsumo og upat ka sako o 200 ka kilo sa commercial feed aron makab-ot ang 90 kilos, nga maoy pinangandoyng gibug-aton nga ibaligya ang baboy. Apan pinaagi sa pagsahog sa usa ka kilo nga Fedgrozyme sa usa ka tonelada nga feeds, kasagaran mokonsumo lang kinig 3.5 ka sako aron motimbag og 90 kilos matag baboy. Kini nagpasabot nga ang mga nanagbaboyan makadaginot og tunga sa sako sa commercial feeds nga mobalor og P450 sa kasamtangang bili niini sa merkado.

Gipasabot ni Dr. Sumaoang nga ang gasto sa Fedgrozyme sa gigamit nga 3.5 ka sako sa feed mobalor lang og P70.00. Mao nga ang nanagbaboyan makadaginot og P380.00 matag baboy sa pagkaon lang. Kon ang usa magpadako og liboan ka baboy, dakong kantidad ang madaginot. Ang nakaayo niini kay ang panahon sa pagpatubo mubo ra sad tungod kay ang mga baboy paspas manubo. Dugang niini, tungod sa beneficial micro-organisms ug enzymes, gamay lang ang panginahanglan sa antibiotics aron mapanalipdan ang mga baboy gikan sa sakit.

Ang Novatech nagpagawas usab og duha ka pormulasyon sa mahinungdanong mga bitamina og mineral nga dunay enzymes ug beneficial micro-organisms alang sa manokan. Kini gitawag og Nutradec (alang sa oil-based vitamins and minerals) ug Biolyte alang sa water-based vitamins and minerals. Ang gamayng pudyot ning maong pormulasyon idugang sa imnonon sa mga manok aron mausbawan ang pagtubo ug makaingon nga makasugakod sa mga sakit ug ubang problema sa panglawas. Pinaagi sa Nutradec ug Biolyte, dili na magkinahanglan og antibiotics sa pagpatubo sa mga broiler ug layer.

Ang Nutradec ug Biolyte usa na ka standard inputs nga gisuplay sa Foster Foods ngadto sa ilang contract growers. Ang Foster Foods usa sa major integrator nga dunay contract growers sa Luzon nga nagpatubo og minilyong broilers sa tibuok tuig. Ang naasoyng kompaniya tigsuplay og mga manok ngadto sa establisemento sa pagkaon sama sa Macdonald ug Jollibee.

Ang mga sayantist nga sama ni Dr. Sumaoang dako kaayog gikatabang sa kaugmaran sa ekonomiya sa nasod. Nakatapos siya sa agrikultura, major in Plant Pathology ug Industrial Microbiology sa Los Baños, Laguna. Unya, nakakuha siyag scholarship gikan sa Berlin Institute of Fermentation Technology diin siya nagpakabatid sa enzymology. Human niani, mikuha usab siyag pagtuon sa Institute of Molecular and Biological Research didto sa Braunschweig sa lower Saxony. Didto nagpakabatid siya sa pagprodyus og single cell protein gikan sa micro-organisms ug materyal sa gigikanan sa tanom sama sa humay, patatas ug uban pa.

Si Rene naminyo kang kanhi Evangeline Gonzales, usa ka nars nga taga Sta. Cruz, Ilocos Sur, nga iyang gikahibalag sa Germany. Wala na kini magpraktis sa iyang propesyon apan kini na karon ang nagdumala sa operasyon sa suka ug patis sa Novatech. Gitugahan silag upat ka anak, duha ka lalaki ug duha ka babaye.

Sinulat ni Zac B. Sarian nga gihubad sa Binisaya