Hiniusang Pagpatubo og Organikong Humay, Isda ug mga Utanon

ANG organikong pagpananom og humay mahimong mapadayonon ug mapanguwartahan nga gimbuhaton, labi na kon ang mga mag-uuma sa samang higayon magpatubo usab og isda ug mga utanon. Kini ang gibuhat ni Armand ug Tere Perez-Saniano isip dugang atraksiyon sa ilang Earthkeepers Learning Farm sa Brgy. Lalig, Tiaong, Quezon.

Sa miaging Oktubre, giugba nila ang 5,000-square meter showcase diin sila nananom og organikong humay uban na ang paborito nilang mga utanon sama sa kamatis, talong, hot pepper, taro, soya ug okra, ingon man usab isda sama sa tilapya ug hito kun pantat.

Ang tunga sa ektaryang luna gibahin sa lima ka luwang nga basakan, giulang lang og mga dike nga usa ka metro ang gibuwangon. Sa kilid sa dike nga nagpalibot sa mga tanom nga humay sa matag luwang, naghimo sila og kanal nga ilang gibuhian og tilapya ug pantat. Ang kanal maoy puy-an sa mga isda kon ang basakan mahubsan sa tubig.

Apan kon mamintinar ang taas nga lebel sa tubig, ang mga isda makasuroy sa tibuok luwang. Niini nga proseso makaon nila ang mangdaot nga mga insekto nga nangatake sa humay. Ang mga tai sa isda magsilbi usab nga abono sa humay.

Sa usa sa mga dike nga may gitas-on nga 32 metros, nagtanom silag 44 ka punoang open-pollinated nga kamatis. Gituyo nila kini sa pagpili inay sa haybrid nga barayti aron magamit nila ang mga liso sa sunod nga tingpananom. Ang mga Saniano nagsugod sa pag-ani sa kamatis niadtong Disyembre ug sa pag-abot sa Pebrero 6, nakaani na sila og 150 ka kilo. Human matangtang ang mga liso nga itanomay, gipreserbar nila ang mga bunga pinaagi sa pagpauga niini.

Sa laing usa ka dike, nagtanom sila og hot pepper nga labing nailhan sa tawag nga Tingala. Nagsugod na usab sila sa pag-ani gikan niining hot pepper niadtong Disyembre ug hangtod karon padayon silang mag-anihan niini og labing menos usa ka kilo matag tulo ka adlaw. Matod ni Tere, ibaligya nila ang ilang mga naani sa lokal nga merkado sa tag-P150 kada kilo.

Sa lain usab nga dike, ang magtiayon nagtanom og Crotolaria, usa ka mokatay nga tanom nga hupong sa mga nutrina. Gitanom nila kini sa tumong nga makaprodyus og liso alang sa sunod nga tingpananom. Ang mga liso gamiton aron makaprodyus og berde nga abono. Ang yuta nga gitamnan buliboran niini aron magsilbing abono.

Niining diversified nga pagpananom og organikong humay, ang mga Saniano wala mogamit sa bisan unsang kemikal nga mga abono ug pestisidyo. Kini ang rason ngano nga posible alang kanila nga magbuhi diha sa ilang humayan og 1,000 ka fingerlings sa tilapya man o hito. Sayon usab ang pagpatubo sa mga utanom sa mga dike o pilapil tungod kay naa may daling makuha nga tubig gikan sa kanal sa bisan unsang oras kon gikinahanglan ang pagpamisbis sa mga tanom.

Gipasabot ni Tere nga mga 3,000 metro kuwadrado lang ang aktuwal nga natamnan sa humay. Kini moani og 25 ka sako sa organikong humay nga katugbang sa 83 ka sako matag ektarya, nga gikonsiderar nga daghan na alang sa organikong humay. Ang kita mahimong susama o mas taas pa kaysa daang sistema sa paghumayan. Niining tanan, ang kuwarta nga magamit sa produksiyon gamay ra ug ang presyo sa organikong humay mas taas kaysa humay nga gipatubo sa tradisyonal nga paagi.

Unsa ang gibuhat sa mga Saniano aron maseguro nga makaani silag daghan sa walay pagbutang og mahal nga mga kemikal nga abono ug pestisidyo? Ikatag nila ang mga dagami sa miaging pagpananom sa humayan. Buliboran usab kini og concoction sa indigenous beneficial microorganisms (IMO) aron mapaspas ang pagkadugta sa dagami nga malubong panahon sa pag-andam sa yuta. Isip abono, giesprehan nila ang humayan og FAA kun fish amino acid ug seaweed extract matag 15 ka adlaw gikan sa pag-transplant hangtod sa pagkahingkod niini.

Aron mapanalipdan ang mga tanom gikan sa mga insekto, esprehan nila kini sa kaugalingon nilang herbal extract. Migamit sila og rotary weeder aron matumba ang mga sagbot 15 ka adlaw human sa pag-transplant. Unya gikinamot nila sa pagtangtang ang mga sagbot sa humay 30 ka adlaw human sa pag-transplant.

Ang 5,000 metro kuwadrado nga diversified organic rice farming showcase natigayon sa pagpakigtambayayong tali sa Earthkeepers, ni Congressman Proceso J. Alcala sa unang distrito sa Quezon, sa Southern Luzon State University (SLSU) ug sa Department of Agriculture aron pagsangyaw sa mapadayonong agrikultura pinaagi sa organikong pagpanguma.

Ang pag-ani sa nag-unang tanom nga humay, mga utanon ug isda gipahigayon sa miaging Enero 28. Niadtong panahona ang catfish kun hito lang ang giani (mikabat og 35 kilos) tungod kay ang tilapya wala pa makaabot sa gipangandoyng kadak-on nga angayng ibaligya sa merkado. Ang tilapia fingerlings ulahi na nga napahiluna tungod kay nagnihit ang semilya sa panahon sa ilang pagpananom. Ang pag-ani sa tilapya ipahigayon na lang sa sunod nga mga adlaw.

Sa diha nay semilya sa catfish ug tilapia, gipahimutang una nila kini sa hapa net. Gibuhian lang nila kini sa dihang mitubo na sa kadak-on nga luwas na ang pagtubo diha sa humayan. Ang mga isda maningaon sa natural nga mga pagkaon diha sa basakan. Ang Golden snails kun kuhol nga maoy komun nga peste sa humayan ilang tigomon, dugmokon ug ipakaon sa mga isda.

Kadtong mingtambong sa pagpangani niadtong Enero 28 nag-apil nila ni Congressman Proceso J. Alcala, Irvin M. Alcala, Dr. Cecilia N. Cascon (presidente sa Southern Luzon State University), mga membro sa SLSU board ug organic agriculture staff.

Ang Earthkeepers Learning Farm nanag-iyag lima ka ektaryang luna. Ang tulo ka ektarya gitamnan nila sa organikong humay; ang 5,000 metro kuwadrado sa diversified rice farming system; ug ang usa ug tunga sa ektarya sa organikong mga utanon nga gi-integrate sa natural nga pagpamuhi nila sa mga baboy, manok, kanding ug vermicomposting.

Sa miaging pipila ka tuig, si Tere Saniano aktibo kaayo sa pagpahigayon og mga seminar sa natural nga pagpanguma diha sa Earthkeepers Learning Farm ingon man usab sa ubang mga dapit sa nasod. Daghang mag-uuma sa mga lungsod sa unang distrito sa Quezon ang nabansay niya ubos sa pagpaluyo ni Congressman Alcala. Sa iyang mga pagpakigpulong sa ubang mga dapit, giabagan siya sa mga teknisyan gikan sa Dakbayan sa Davao. Kini mao sila si Dante Delima ug Tibaw Santander, kinsa dugay na usab nga nanagpraktis sa natural nga pagpanguma.

Sinulat ni Zac B. Sarian nga gihubad sa Binisaya.