Bag-ong Haybrid nga Utanon, Bag-ong Kapanguwartahan

ANG mga tigpasanay og tanom kun plant breeder padayon nga nanagtrabaho sa pag-ugmad sa ginatanom karong mga tanom, nanukiduki unsaon nga ang naandan nga ginatanom mousbaw pa ang kalidad. Daghang haybrid nga mga utanon, pananglitan, nagkinahanglan usab nga ugmaron tungod sa usa ka rason o laing mga rason.

Sama sa Banate, usa ka matang sa talong nga kinaham sa mga pumapalit, mananomay ug mamaligyaay sa Mindanao. Kini ang naandan nga matang nga makaprodyus og lighter purple fruits kaysa daghang matang nga ginatanom karon sa Luzon. Ang bunga niini taas ug yagpis tandi sa girekomendar sa ubang dapit, apil na ang haybrid. Usa sa rason nganong ang mga mananomay sa Mindanao nakauyon sa Banate tungod kay kon isugba, ang bunga niini dili mokupos ug ang unod magpabilin nga tuskig.

BANATE KING
Sukad nga ang manananom sa Mindanao ug pumapalit, sama sa taga Davao, nakagusto sa Banate, ang mga tigpasanay og tanom sa East-West Seed Company labi pang nanukiduki bahin niini. Sa ilang pagtuon, nakamugna silag bag-ong Banate King nga nahimo karong bag-ong pinalabi sa mananomay og talong sa Davao ug sa ubang bahin sa Habagatang Mindanao. Usa sa dugay nang nananom og Banate King si Rogelio P. Arellano, 57 anyos nga manananom og utanon gikan sa Digos, Davao del Sur.

Sa miaging Abril 19, si Rogelio nagtanom og 985 ka punoan sa Banate King sa 1.5 ektaryang giabangan niyang luna. Nianang Mayo 30, nakaani siyag pipila ka kilo sa bunga niini. Nag-ani siya sa iyang tanom matag tulo ka adlaw ug ang iyang maani nagkadaghan. Pagka Hunyo 22, nakaani na siyag 800 ka kilo nga ang kasagaran iyang mabaligya sa tag-P12 kada kilo. Ang iyang produksiyon karon midoble kaysa iyang naani sa ginatanom niyang Banate King kaniadto. Sukad niini, daghan na ang iyang maaning talong. Kini ang nakaayo sa talong. Kay kon maatiman lag maayo, mahimo kining mamunga ug kapanguwartahan hangtod sa duha ka tuig.

EMPEROR ATSAL
Ang sweet pepper, nga ginatawag usab og atsal sa Kabisay-an, usa ka lain nga taas-og-bili nga tanom nga dakog potensiyal nga kapanguwartahan. Daghan ang matang niini nga kapailin-ilinan. Ang uban dagkog bunga samtang ang uban gagmay. Usa sa gagmayg bunga mao ang Majesty. Diha na kini sa merkado sa daghang katuigan. Himungahon kining matanga sa tanom pero nipis kinig panit nga daling mapangos diha sa pag-ani ug labi na sa pagbiyahe ngadto sa merkado.

Karon, ania, miabot ang Emperor, ang tawag sa naugmad nga Majesty. Ang Emperor susama sa Majesty nga himungahon ug makasugakod sa mga peste ug mga sakit. Ang dakong kalahian niini kay bagaon na kinig panit ug unod. Busa, ang mga nakatanom na niini ming-ingon nga maayo kinig kalidad. Dili kini daling mapangos panahon sa pag-ani ug pagbiyahe paingon sa merkado. Dugay usab kining madaot kaysa nauna nga matang.

RED HOT CHILI
Aduna usay bag-ong nainila nga chili pepper nga giintrodyus di pa lang dugay. Ginganlan kinig Red Hot ug giapod-apod sa East-West Seed. Lig-onon kini nga tanom ug himungahon. Motubo kasagaran sa gitas-on nga 70 ngadto sa 80 sentimetros, makaugmad kinig daghang sanga busa daghan ang maani.

Ang unang mga bunga niini mahimong maani sulod sa 70 ngadto sa 80 ka adlaw gikan sa pagtanom ug ang pag-ani mahimong magpadayon sa hataas nga panahon. Gani, kon mahatagan sa hustong pagmatuto ug pag-atiman, magpabilin kining produktibo bisan molapas na sa duha ka tuig. Ug ang daang tanom mahimong mahibalik sa pagka himungahon pinaagi sa detopping.

Ang bunga ning maong matang sa sili mopunting paitaas maong sayon rang anihon. Ang mga bunga puparehog gidak-on nga nanagbaton og hamisong panit ug dugayng madaot. Ang mga bunga niini daghag kagamitan isip lamas ug mahimong ibaligya nga presko, pinauga o pinulbos. Ang Red Hot mahimong magamit sa daghang lokal nga pagkaon, apil na ang Bicol Express, Sisig, Kilawin ug daghan pang uban. Usa kini sa maayong lughason alang sa pagmugna og hot chili sauce.

Ang presyo ning maong matang sa sili nagkadaiya. Sa pagkakaron, si Rogelio Arellano sa Digos, Davao del Sur, nagbaligya og Red Hot chili sa tag-P20 kada kilo. Sa ubang dapit, sama sa Bulacan, ang presyo mahimong moabot sa tag-P300 kada kilo, matod ni Desiree Duran sa San Ildefonso kon magnihit ang suplay. Mga 600 ka bunga niini motimbag nag usa ka kilo.

BIG C CUCUMBER
Ang pagpananom og cucumber kun pepino dunay dakong bentaha. Ang mga tawo nga nakadiskobre nga kining maong tanom usa sa kapanguwartahan, nahigugma sa pagtanom niini tungod sa daghang rason. Bisan kon diyotay ang gitanom, mokita kinig dako. Mga 35 ka adlaw gikan sa pagtanom, mahimo nang makaani. Ang pag-ani sa bunga sa pepino himoon matag duha ka adlaw. Bisan kon ang pag-ani mahimong molungtad og usa o sobra sa usa ka buwan, ubay-ubay ang maani kay bug-aton ang mga bunga sa pepino. Sa Mindanao, maoy kinaham sa mga mag-uuma nga nananom sa ginagmay ang gidak-on nga motimbang og 250 gramos matag bunga.

Usa sa mga small-scale cucumber grower si Wendel Comaingking sa Bansalan, Davao del Sur. Usahay, magtanom siyag 870 ka hutok sa iyang umahan nga mogastog mga P4,000 usa siya makaani. Usahay sab mokita siyag mga P17,000 sulod sa tulo ka buwan sa iyang giatiman nga pepino. Aron makalikay nga makaugmad og sakit ang iyang mga tanom, sal-ang-sal-angon niya kini sa pagtanom. Kasagaran, makatanom siyag lima ngadto sa unom ka higayon sa usa ka tuig.

Si Wendell nakauyon sa bag-ong Big C Cucumber, ang bag-ong matang nga gipagawas sa East-West Seed. Lig-onon usab kini og himungahon. Ang mga pumapalit nakauyon sa piskay niining bunga nga diyotay rag liso nga bisan og guwang na maayo gihapong kan-on.

Alang sa mga nangitag kapanginabuhian, sulayi ang pagtanom sa mga utanon nga nahinganlan sa unahan. Magmalipayon ka ug dili magmahay nga imo kining gihimo.