Awao: Dili Na Luna sa Kamatayon

KANIADTO kanunay maalaan nga kabahin sa lalawigan sa Agusan del Sur ang Awao, usa ka hilit nga barangay sa Monkayo, Compostela Valley tungod kay ang nag-inusarang dalan nga nagdugtong ning halayong barangay mao ang gikan sa munisipalidad sa Sta. Josefa. Kining maong dapit maabot gikan sa poblacion mga 45 minutos kon sakyon og habalhabal. Apan karon sayon ug dali na kaayo kay hapsay na ang biyahe sa mga transportasyon.

Sa sayong bahin sa dekada 80, ang nag-inusarang ruta paingon sa Awao mao ang lapokon ug batoon nga dalan. Kon demalason, mahimong mahulog sa pangpang nga batoon ang ubos ang magbiyahe. Walay tino nga panginabuhi ang mga lumulupyo dinhi labi na nga wala sila moila sa soberanya sa kagamhanan. Ug ang dapit nahimong luna sa kamatayon tali sa tropa nga dapig ug kontra sa pangagamhanan ni kanhi Pangulo Ferdinand Marcos.

Ug alang sa mga lumulupyo sa Awao, usa ka adlaw-adlaw nga pagpakigbisog ang pagpanalipod nila sa ilang kaugalingon gamit ang makamatay nga mga hinagiban. Maoy ilang prayoridad ang pagbantay sa ilang dapit gikan sa pagsulong sa mga kaaway. Samtang ang pagpakaon ug pag-amuma sa ilang mga pamilya mao na lamay ikaduha nga prayoridad.

Daghan sa lumulupyo sa Awao ang nagdala og dakong papel sa pagpakigbisog, usa na niini si Moises Bacolod, kanhi rebelde nga karon usa na ka agrarian reform beneficiary ug nahimong barangay kapitan sa Awao ug konsehal sa lungsod sa Monkayo, Compostela Valley.

Tungod sa kausaban sa politikanhong klima niadtong 1986 human sa People Power Revolution, nausab usab ang klima sa panginabuhi sa taga Awao gikan sa mga adlaw nga giyugyog sa kasamok nga maoy dakong hinungdan sa pagkanudnod nila sa kapit-os. Ang mga lumulupyo nga nanggirebelde, usa na niini si Ginong Moises Bacolod, nakaamgo sa sayop nga nahimo mao nga wala sila magduhaduha sa pagsurender sa ilang mga armas ug pagbuhi sa gisagop nilang ideyolohiya.

Isip usa ka lider sa komunidad, si Ginong Bacolod misulat kang kanhi Presidente Fidel V. Ramos mahitungod sa panginahanglan sa ilang dapit alang sa imprastruktura ug proyekto nga panginabuhian sa katawhan sa Awao. Porsegido siya sa iyang paghangyo hangtod nga ang kagamhanan misanong sa ilang pangamuyo. Niini, ang Awao nahimong usa ka agrarian reform community (ARC) ug nakadawat og mga proyekto gikan sa Agrarian Reform Infrastructure Support Project Phase 2 (ARISP2) nga nagdala og dakong kausaban sa kanhi nawad-an sa saad nga barangay.

Sa pagkakompleto sa 3.7 kilometros nga farm-to-market road nga migasto og P11 milyones, nabuksan ang ganghaan sa bag-ong oportunidad alang sa Awao Cluster ARC. Miusbaw ang kaproduktibo ug kita sa lugar tungod sa bag-ong nagama nga kalsada nga nagkonektar sa ARC ngadto sa duol nga merkado sa Sta. Josefa, Agusan del Sur. Dugang niini, natukoran usab og rural water system ang dapit nga nagtagana og magamit nga tubig sa pag-inom ug sa panimalay ug uban pang kagamitan sa komunidad.

Ang 232 ka benepisyaryo sa agraryong reporma nga nagtikad og 350 ka ektarya nga humayan nabenepisyohan usab gikan sa P32 milyones nga Awao communal irrigation project. Ug tungod niini, mitaas ang ilang ani. Gikan sa kaniadto maani nga tulo ka tonelada matag ektarya, miusbaw kini ngadto sa 5 ka tonelada matag ektarya.

Usa sa labing dakong problema sa pag-uswag ug paglambo sa Awao ARC mao ang kanunay nga pagbaha, nga namenos-menosan karon gumikan sa pagtukod og panalipod nga dike nga gigastohan og P6 milyones. Kaniadto ang baha nga molapas sa tuhod wala lang makaguba sa kabalayan sa Awao kondili apil na usab ang kinabuhi nga nahulga sa peligro.

Ang pagmatuto sa ARISP2 wala matapos dinhi kay nagpasiugda usab sila og mga proyektong panginabuhian nga nakadugang sa kita sa pagtikad nila sa yuta sama sa rice seed production, tilapia production ug goat dispersal.

Sa rice seed production, nagsugod sila sa 10 ka ektarya nga demo farm niadtong Disyembre 2003. Gilangkoban kini sa 20 ka mag-uuma nga kasagaran moani og upat ka tonelada matag ani kada ektarya. Sa ikalima nga hugna, nadugangan kini og laing lima ka ektarya. Ug mingdaghan usab ang mga mag-uuma nga ming-apil ning maong proyekto nga kasagaran moani og lima ka tonelada matag ani kada ektarya.

Sa goat dispersal, 20 ka benepisyaryo sa repormang agraryo ang gipangtunolan sa 20 ka baye ug duha ka laki sa unang hugna sa proyekto samtang laing 10 ka kanding sa ikaduhang hugna. Hangtod nga mikabat sa 40 ka buok kanding ang naapod-apod sa ming-apil sa proyektong goat dispersal.

Kining tanang mga proyekto nakatabang sa pag-uswag ug paglambo sa Awao. Dili na problema ang pagkaon, sayon na ang pagbiyahe ug ang komunidad nakabugto na sa gaway nga migapos kanila sa hataas nga panahon nga pagpakigbisog alang sa kalinaw. Ang normal nga kinabuhi nga gisakmit gikan kanila ila nang nabawi ug gitagamtam karon sa tumang kalipay. Ang katawhan sa komunidad nanagpakabana na sa ilang bili dili lang ngadto sa ilang pamilya apan apil na usab ngadto sa uban. Ang samad sa kagahapon naalim na ug ang kangutngot niini ila nang nakalimtan.

Tungod sa nakaplagang bag-ong kalinaw ug kaabunda, ang Awao nahimong permanenteng salag sa bag-ong pumupuyo. Sukwahi kaniadtong 1972 nga ang Awao gilangkoban lang sa 15 ka banay ug nagkailhanay ang tanan sa ngalan, karon ang mga lumulupyo gilangkob na sa 1,656 ka bubong ug mikabat na sa 7,735 ang populasyon.

Niini, ang katawhan sa Awao nagpasalamat sa espesyal nga atensiyon nga gihatag sa kagamhanan sa pagpanguna sa Department of Agrarian Reform aron sila makabaton og garbo nga ang ilang dapit mahimong buhing panig-ingnan sa usa ka malamboon nga dapit nga kanhi nawad-an sa iyang saad.