Tips sa Pagpamuhi og Free-range Chickens

NAGKADAGHAN ang mga Pilipino nga naikag sa pagpamuhi og free-range chickens, sa kahilitan man nga dapit sa nasod o bisan mismo sa dakbayan. Kasagaran kanila mga nobatos. Hinuon, duna usab kanilay may kasinatian na sa pagpamuhi og samang hayopan.

Sayon ra ang pagpamuhi og manok apan duna gihapoy daghang kasaypanan nga nabuhat sa misulod niini isip panginabuhian sugod sa ilang pagpalit sa piso. Pananglitan, ang ubang tawo mopalit og piso nga wala sa plano. Kon makakita sila sa ilang mga higala nga mipalit og piso, pananglitan sa trade fair, mopalit sab sila sa walay pagpangandam sa dapit nga kabuhian sa hayop. Ug kini dili maayo.

Si Dr. Rey Itchon, usa ka beterinaryo nga nagpahigayon na og mga pasinati sa pagpamuhi og free-range chickens, nagpahimug-at nga ang gustong mamuhi angay nga mag-andam sa luna alang sa mga manok usa pa sila mopalit og piso sa nagustoan nilang matang. Matod niya nga ang unang 21 ka adlaw maoy labing kritikal. Kini ang panahon alang sa brooding. Ang mga piso angay nga ibutang sa serado nga dapit apan maayo ang bentilasyon ug dili daling masulod sa mga iring ug ilaga nga mahimong mosubad sa mga piso. Labing maayo nga tagan-an og igong espasyo— usa ka square foot ang matag piso. Mogamit og mantalaan isip hanig kun bedding sulod sa pipila ka adlaw. Dili angay mogamit og plastic sheet tungod kay dili kini makatuhop sa kaumog sa iti. Human sa pipila ka adlaw, ang hanig mahimo nang pulihan og preskong pakpak sa humay o labing maayo nga carbonized rice husk.

Ang brooding area angay nga matagan-an og kainit aron dili tugnawon ang mga piso. Ang tinubdan sa kainit mahimong bombilya, LPG o uling. Sa paggamit og bombilya, si Dr. Itchon mirekomendar nga usa ka watt ang itagana matag piso. Ang 100-watt nga bombilya maayo na kaayo sa 100 ka piso. Apan ang bombilya angay nga ipahimutang sa hustong gihabogon. Kon kini mapahimutang nga sobra ang katas-on, ang kainit mahimong dili na paigo. Sayon ra kaayong masayran kon sakto ang namugna nga kainit. Ang mga piso dili magtapok sa ubos sa nagsiga nga bombilya.

Kon ang piso bag-o lang miabot gikan sa suplayer, pananglitan ang Solraya’s Sunshine Chicken gikan sa Manila, ayaw dayon sila hatagig pagkaon. Hatagi lag hinlo nga tubig nga gisagolan og usa ka kutsaritang brown sugar. Kini magpahiuli sa tubig nga nawala sa ilang lawas. Human sa pipila ka oras, mahimo na silang patuktokon og chick booster. Dili sila patuktokon og bugas sahi sa gibuhat sa usa ka kostumer ni Dr. Rey Itchon. Usa kini ka dakong sayop. Ang mga piso dili pa makatunaw sa lusok sa bugas, ug gawas niini, wala kiniy igong nutrina.

Si Andry Lim, usa ka natural farming practitioner kinsa namuhi usab og free-range chickens sa Davao City, magsahog og dahon sa kawayan nga pino ang pagkatadtad ngadto sa iyang feeds sa unang mga adlaw sa pagpakaon. Matod niya, nga sa nasinati sa natural farming enthusiasts sa Korea, ang dahon sa kawayan makatabang pagpalig-on sa tinai sa mga piso. Kini makapahigayon sa mga piso nga makatunaw ug makasuhop og dugang mga nutrina. Busa ang mga piso paspas nga motubo.

Human sa 21 ka adlaw, ang mga piso hingpit nang matugkan og balhibo ug mahimo nang buhian gikan sa brooding house. Andam na sila mangaykay sa ilang palibot. Ang lugar nga ilang kabuhian mahimong kinoral diin dunay mga sagbot nga ilang makaon. Mahimo usab nga sila saboran og commercial feed aron masuplementohan ang mga sagbot ug mga insekto nga makaon sa ilang palibot. Maghatag kini nilag kahigayonan nga daling managko.

Pag-abot sa 49 ngadto sa 60 ka adlaw gikan sa pagkapiso, mahimo na silang ihawon. Motimbang na silag sobra sa usa ka kilo. Ang pagbaligya sa mga ihawonon magdepende sa target nga merkado. Dunay mga kustomer nga gustog usa ka kilo nga manok sama sa mga nanagpatigayon og “lechon manok”. Duna say uban nga gusto og jumbo size. Ang mga manok gibuhi hangtod sa 85 ka adlaw aron sila makaabot og 2.5 ka kilo matag usa. Ang uban usab magbuhi niinig sobra sa usa ka tuig tungod kay gusto nila nga makita nga motubo nga dako kaayo. Hinuon, kini angay lang sa mga hobbyist. Apan dili haom alang sa komersiyal nga pagpamuhi tungod kay ang mga manok mokonsumo nag sobra pa sa bili sa ilang karne. Hinuon, iya man sa namuhi ang kataposang desisyon.

Kon gikoral sila sa usa ka dapit, mahimong patuboan sa ubang dapit og berdeng mga tanom o sagbot unya putlon lang ug dad-on ngadto sa mga manok. Kini nag-apil na sa Napier grass, ipil-ipil, madre de agua, green corn stover, legumes ug uban pang susama.
Kon dunay igo nga lugar, ang pipila ka kinoral nga may mga sagbot mahimong kapangaykayan sa mga manok on rotation basis. Niining paagiha, ang mga sagbot may panahon nga makarekober. Ang pukot usa ka praktikal nga materyal sa pagkoral sa mga manok nga binuhian. Ang yanong balay-balay ang gikinahanglan. Ang estruktura mahimong atopan og sin o mahimong nipa o kugon. Dinhi sila mamahulay sa gabii ug kon magdaot ang panahon. Ang balay-balay mahimong butangan og preskong rice hull o carbonized rice hull. Ang balay-balay mahimong bungbongan og yanong mga materyal nga makahatag og igong bentilasyon. Hinuon, daghan kitag nakit-an nga balay-balay nga walay bungbong o ali sa kilid.

Ang hinlo nga mainom nga tubig mahinungdanon usab sa pagpamuhi og free-range chickens. Ang waterers apil na ang feeding troughs angay nga hinloan matag adlaw. Ang mga bakterya ug uban pang delikadong mga organismo manimuyo sa hugaw nga kondisyon ug kini makabalda sa pagtubo sa mga manok. Aron malig-on ang immune system sa mga manok, si Dr. Itchon mirekomendar sa pagbakuna sa mga piso og B1B1 sa ikapito nga adlaw ug B1 Lasota strain sa ika-14 nga adlaw. Kini makapanalipod kanila gikan sa mga sakit. Ang mga bakuna mahimong isagol sa mainom nga tubig.

Girekomendar usab niini ang pagdugang og Biolyte, usa ka pormulasyon sa mga bitamina, mineral ug beneficial microorganisms nga naugmad ni Dr. Rene Sumaoang sa Novatech Agri-Food Industries. Tungod sa nausbaw nga immune system, ang mga manok labing makasugakod sa mga sakit ug ubang pagkahapo.

Kon sa higayon nga ang mga manok maigo sa daotan nga panahon sama sa sobrang pag-ulan ug sila magkasakit sama sa sip-on, dunay epektibong remedyo nga dali rang mahimo. Si Rafael Onggona sa Dakbayan sa Davao, bag-o lang namuhi og Sunshine chickens, mibutyag nga ang iyang mga manok nga naapektohan sa kusog nga pag-ulan nagkasakit og sip-on. Ang iyang gibuhat mao ang paghatag og virgin coconut oil sa mga manok gamit ang dropper. Gihatagan niyag usa ka kutsarita sa VCO ang matag usa ka manok. Ug sama sa usa ka milagro, matod niya, ang gisip-on niyang mga manok naulian ug nawala ang sip-on sa misunod nga adlaw.

Sulayi karon ang girekomendar ni Dr. Rey Itchon sa pagpamuhi nimo og free-range chicken. Malipay ka gyod kay kining tanan nasulayan na ug epektibo.

(Sinulat ni Zac B. Sarian nga gihubad sa Binisaya)