TEODORO PADAMADA Tilapia culture

TEODORO PADAMADA
Tilapia culture
Ilocos Norte

Benepisyo gikan sa pamuhig tilapia sa halwa

“Ang pangisda maoy akong panginabuhi. Nag-inusara lang ko nga makadis-og sa dalan sa kinabuhi aron padagkoon ang akong duha ka anak,” matod sa pintok apan maabiabihong si Teodoro Padamada kun Nong Teddy sa dihang gipangutana giunsa sa pangisda pagtabang sa iyang kinabuhi.

Si Teddy, 52, usa sa mga aktibong mag-uuma-tig-abag sa pamuhig tilapia sa halwa sa Paoay, Ilocos Norte. Nanag-iya siyag halwa sa tilapia ubay sa Nanguyudan Cove, deklaradong gipanalipdang lugar sa DENR. Nahimo kining posible pinaagi sa Regional Freshwater Aquaculture Techno-Demo Center (RFATDec) sa Bureau of Fisheries and Aquatic Resources (BFAR) aron paghatag og panginabuhi sa gagmayng mga mangingisda.

Ang pamuhig isda sa halwa naandang paagi sa pagpamuhi og isda sa katubigan nga dili mapahubsan kun masapyaw sama sa lanaw, dagkong pundohanan sa tubig, lim-aw, suba, kanal, sangi, danghiligan. Ang paghalwag isda popular sa mga dapit diin ang pangisda ug panguma maoy duha sa labing naandan nga panginabuhi.

Sa dihang gipangutana nganong si Nong Teddy mipili sa pagbuhi og tilapia, wa siyay dikidiki nga miingon, “tungod kay ang tilapia maoy labing sayon buhion.” Labaw sa tanan, ang tilapia maoy usa sa labing sibo buhion sa tanang halwaonon nga isda tungod kay mabuhi man kini bisan sa dinaghan sa halwa diin ang tubig gawasnong makatuyok.

Ang pamuhi gamit ang halwa dunay daghang bentaha. Matod ni Nong Teddy, uban sa halwa, mapugngan ang pagsanay sa tilapia tungod sa panagsahog sa baye ug laki. Tungod kay sila giatiman man sa halwa, ang stunting, diin maoy dakong suliran sa pagpamuhig isda, kalikayan.

Gawas sa pagkasayon buhaton, aduna pay laing benepisyo ang pagbuhi og tilapia sa halwa, sa pagngalan: kasayon ug gamayng gasto sa pag-ani, seguridad sa espasyo, busa naghatag og suod nga pagpaniid sa feeding response sa isda ug sa ilang kahimsog, madaginotong pagpakgang sa mga peste ug sakit, ug ubos lang nga puhunan ang gikinahanglan sa pagsugod ning maong panginabuhi.

Sama sa bisan unsang patigayon, madako mag magamay, di sab kalikayan ang alkanse. Tinuod sab kini sa pagpanghalwa og isda. Matod pang Nong Teddy, ang pagkamatay sa isda nga gibuhi sa halwa anaa sa 10-20 porsento kun mas taas pa ilabi na sa tingkulyada. Dako usab ang risgo kun kadaot gikan sa manunukob, bagyo, o bisan sa tawo sama sa mga kawatan.

Ang tilapia dili maayog resistensiya sa menos og kalidad nga tubig ug magsalig lamang sa lawog alang sa ilang nutrisyon sa pagpakabuhi. Dako usab ang risgo sa pagkaylap sa sakit tungod kay ang tibuok populasyon natanggong man lang sa gamayng espasyo. Laing suliran sa pagpanghalwa og isda mao ang legal nga aspeto tungod kay ang katubigan nga gigamit sa pagpanghalwa og isda alang man sa publiko.

Si Nong Teddy nagsugod ingon nga mag-uuma-tig-abag niadtong 1994. Ingon nga mag-uuma-tig-abag, libre siya sa lugar. Ang gikinahanglan lang niya mao ang semilya ug gamit (sama sa kawayan, pukot, ug lawog).

Sa pagkakaron, si Nong Teddy nanag-iya nag walo ka halwa, diin gipangunayan niyag atiman ug busa wa na siya manuhol. Ang matag halwa may sukod nga 10 x 15 metros. Gibutangan niyag 1,500 ka semilya matag halwa, nga gipangayo niya gikan sa BFAR-Laoag City. Si Nong Teddy namuhi og Mozambique (Oreochromis mossambicus), usa sa labing popular nga matang sa nasod.

Upat ngadto sa lima ka buwan, mahimo nang maani ang tilapia. Ang kasagaran niyang maani mokabat og 100 kilos. Direkta niya kining ihandos sa Paoay ug gibaligya sa tag-P75 ang kilo. Matod ni Nong Teddy, mabawi na niya ang iyang puhunan sulod sa usa ka tuig ug maayo kaayo ang ganansiya.

Kapin na karon sa dekada, ang iyang kita sa panghalwag tilapia nakapaeskuyla sa duha niya ka anak sa kolehiyo. Ang kamaguwangan nakahuman og B.S. Computer Science ug ang iyang kamanghoran mao lay pagkahuman sa duha-ka-tuig nga kursong bokasyonal. Ang duha niya ka anak managsama nang nanarbaho ug mingtabang kang Nong Teddy ug sa iyang asawa sa pagdumala sa ilang negosyo sa tilapia.

Mga Tip

Ang Tilapia cage culture mao ang pagpamuhig tilapia sa mga halwa nga gama sa pukot ug kawayan nga gipalutaw, gipalunod kun gilanting sa ilawom. Anha kini ipahimutang sa katubigan sama sa mga dam, suba, lanaw, baybayon, pundohanan sa tubig ug sawang. Usa kini sa labing epektibong teknolohiya sa pagpamuhig tilapia.

Ang mosunod mao ang mga bentaha sa pagpamuhig tilapia sa halwa:

• sayon nga pagdala, pag-imbentaryo ug pag-ani sa isda
• sayon pagkontrolar sa populasyon sa isda
• episiyente ang pagkontrolar sa kakompetensiyang isda ug manunukob
• epektibo ang paggamit sa lawog sa isda
• kubos nga pagkamatay
• taas og kalidad nga paliwatanan
• tiningob nga pag-ani ug dinaliang pagkabawi sa puhunan
• diyotay rag gikinahanglang tawo
• ginagmay rag superbisyon