Ulahi na ba sa Imong Kinabuhi ang Pagpananom og Bungahoy?

Ulahi na ba sa Imong Kinabuhi ang Pagpananom og Bungahoy?


ANG mga tawo may nagkadaiyang rason nganong dili sila gustong mananom og bungahoy. Usa ka senior citizen ang nasayran nato nga wala maninagad sa pagpananom og lansones ug ubang paboritong bungahoy tungod kay siya naglakat na sa setenta ug nagtuo nga dili na siya makahulat nga mamunga kini.

Kini mahimong tinuod kon magtanom siyag semilya nga wala mapatubo pinaagi sa grafting, marcotting o sa inarching. Sa miaging tuig, giimbitar ako sa pinuy-anan ni Pilar Perez sa Philam Homes sa Quezon City aron matilawan ang labihang tam-isa nga prutas niyang lansones diha sa iyang lagwerta. Ang punoan dako ug labihan ang pagpamunga. Gitug-anan ko niya nga ang maong bungahoy naglakat na sa 18 anyos ug anaa pa lang sa ikaduha niining pagpamunga. Kini tungod kay ang maong tanom usa ka seedling tree.

Gihinubay ni Pilar nga ang ilang drayber maoy nagtanom sa liso sa prutas nga iyang nakaon. Sa unang higayon, namunga kini sa ika-17 niini nga tuig!

Ingon niini kataas ang panahon sa paghinulat nga mamunga ang ubang mga bungahoy kon liso maoy itanom. Gawas nga dugay kining mamunga, ang seedling trees duna usay laing mga kakulian. Sama sa rambutan, pananglitan, dunay baye ug laki nga mga liso. Kon mahitabo nga makatanom kag laki nga liso, ang punoan mamuwak lang human sa pipila ka tuig apan ang mga buwak dili maugmad ngadto sa pagka bunga. Ug ang dakong demalas niini kay walay paagi nga masayran nga ang liso sa rambutan baye kun laki.
Laing kakulian niini kay dili ka makaseguro nga ang tanom nga gipatubo gikan sa liso magmatinud-anon sa iyang tipo. Kini nagpasabot nga ang bunga sa seedling tree mahimong dili sama kalamian komparar sa orihinal nga gigikanang tanom. Sa pummelo kun buongon, pananglitan, ang punoan nga gipatubo gikan sa liso kasagaran mamunga og laig lami nga bunga kaysa inahan nga punoan.

Hinuon, dunay paagi nga makaseguro nga ang mga senior citizen makahulat sa pagpamunga sa iyang mga bungahoy. Dili na siya maghulat pag 17 ka tuig o lima ka tuig. Gani, makatanom man siyag bungahoy nga mahimong mamunga dayon. Makapamupo siya sa unang bunga bisan wala pay usa ka tuig nga pag-alima niini. Sama sa gihimo ni Bonn ug Nanette Esguerra dili pa lang dugay.

Si Bonn ug Nanette mga balikbayan gikan sa Amerika ug Canada. Nahitabo lang nga ang ilang inahan kinsa sobra na sa otsenta ang pangedaron nakapalit og umahan sa San Jose del Monte City sa Bulacan pipila na ka tuig ang minglabay. Ang propedad nagpabilin nga wala matikad sa nanglabayng katuigan ug ang ilang inahan magpangutanahan sa duruha matag karon ug unya kon makatilaw ba gyod siyag bunga nga abot sa ilang yuta.

Ang kanunayng pagpangutana sa ilang inahan nag-aghat nila nga molihok nga sa ilang tan-aw maoy daling tubag sa pangutana. Nagtukod silag instant orchard diin makapahigayon sila sa pagpangani og mga prutas sulod lang sa usa ka tuig. Mingduaw sila sa nursery sa Teresa, Rizal nga nag-specialize sa pagprodyus og dagkong planting materials sa exotic fruit trees.

Ug unsa may ilang gipangpili? Mingpalit silag tulo ka nagkalainlaing imported makopa varieties nga gitanom sa dagkong mga kontiner nga aduna nay mga bunga. Human nga ila kining naluyong sa yuta, maghulat na lang sila nga moguwang ug mangahinog ang mga bunga niini. Lain nilang gipili ang sweet tamarind nga namunga na usab. Di pa matapos ang usa ka tuig, ang ilang inahan mahimo nang makatilaw sa pipila ka tam-is nga mga bunga. Laing dagkong planting materials nga ilang gipalit mao ang pipila ka matang sa imported nga mangga nga naghimunga na, nag-apil niini ang Golden Queen ug Chokanan. Mingkuha usab silag Vietnam pummelo, Magallanes pummelo ug Perante orange nga namungingi na usab sa bag-ong mga bunga.

Laing tawo kinsa makasulti nga mahimo kang makaani gikan sa tanom nga buongon sulod lang sa usa ka tuig gikan sa pag-transplant niini mao ang bonsai expert nga si Modesto Manglicmot Jr. Sa 2008, mipalit siyag dagkong planteng material (5 feet tall) sa Vietnam pummelo nga iyang gitanom sa iyang bonsai garden sa UP Campus sa Diliman, Quezon City. Sa miaging tuig, nakaani siyag lamian nga prutas. Usa ka bunga lang una ang iyang gitugotan nga maugmad tungod kay dili kaayo kini dako nga punoan. Apan karong tuiga, gitugotan na niya nga makaugmad og daghang bunga ang iyang tanom.

Usa ka enhinyero sa Department of Public Works and Highways, sa laing bahin, mipalit og usa ka trak nga dagkong planting materials sa Longkong lanzones gikan sa Teresa Nursery. Imbes nga maghulat og 17 ka tuig nga mamunga ang bungahoy, nagalaom siya nga makaani sa unang bunga paglabay sa upat ngadto sa unom ka tuig kon maatiman lang niyag maayo ang mga tanom. Duna usay uban kinsa nakakaplag og ideya sa pagtanom og dagkong planting materials sa bungahoy.

Karon imo nang makita, nga ang mga senior citizen dili na maghulat og taas nga panahon nga ang ilang bungahoy mamunga. Ang ila lang buhaton karon mao ang pagtanom sa dagkong planting materials sa superyor nga mga matang sa bungahoy. Kon maatiman kinig maayo, magantihan sila sa lamiang mga bunga niini alang sa kaugalingon nilang pangonsumo, para panggasa sa ilang mga higala ug kabanay, o kaha para baligya.


Sinulat ni Zac B. Sarian nga gihubad sa Binisaya