Fruit Bags Vs. Fruitfly ubp. Kalabot sa Pummelo Production

Fruit Bags Vs. Fruitfly ubp. Kalabot sa Pummelo Production


USA sa dakong problema sa mga nananom og pummelo kun buongon, labi na sa Luzon, ang fruitfly. Kini ang pesteng insekto nga makahatag og dakong kadaot sa mga prutas sama sa chico, bayabas, caimito ug uban pang bunga nga mga utanon sama sa paliya, patola ug uban pa.

Ang fruitfly mangitlog diha sa nagakaugmad nga mga prutas ug kon ang mga itlog mapusa, ang larvae kun ulod maningaon sa unod sa prutas. Ang naatake nga mga prutas maahat sa pagkadalag hangtod nga matagak. Bisan gani ang mga prutas nga hapit na mahingkod mahimong madaot. Dili man tuod kini matagak gikan sa punoan apan dili na mahimong ikabaligya.

Ang tradisyonal nga paagi sa pag-esprey og insecticide aron pagpanalipod sa mga prutas gikan sa fruitfly dili lang dakog gasto, dili usab epektibo. Dunay daghang fruitfly kay bisan og ang usa ka mag-uuma mahimong nakapatay sa mga insekto diha sa iyang plantasyon, duna gihapoy mga fruitfly nga moabot gikan sa silingang mga umahan.

Gawas sa pag-esprey og pamatay-dangan, ang laing paagi sa pagkontrolar sa fruitfly nga nasulayan na gitawag nilag trapping. Sikopon ang laki nga fruitfly sa botelya nga dunay pheromone baits nga mag-atrak lang sa mga laki. Ang pagtuo sa kadaghanan nga kon ang mga laki mapuo, wala nay laki nga makigpares sa mga baye. Niining paagiha, bisan kon ang mga baye makapangitlog diha sa mga prutas, dili kini mapusa busa dili makahatag og kadaot.

Samtang ang teknik epektibo sa pagsikop og daghang laki nga fruitfly, dili gyod hingpit nga mapuo. Maong duna gihapoy kadaot, hinuon, dili na dako. Karon, usa ka bag-ong kalamboan ang paggamit og Supernet nga inangkat gikan sa Taiwan. Kini usa ka tagokon nga esprey gamit ang aerosol canister nga kasagaran i-esprey sa plastik nga mga botelya nga gipangbitay diha sa plantasyon. Kini nga teknik makasikop og daghang fruitfly apan walay garantiya nga ang populasyon sa fruitfly hingpit nga mapuo.

CLOTH FRUIT BAG
Karon aniay naugmad ang fruit bag nga ginama gikan sa panapton. Ang paggamit og cloth fruit bag usa ka seguradong paagi sa pagpanalipod sa bunga sa buongon gikan sa kadaot nga ikadulot sa fruitfly. Ang bag dako kaayo nga igong makasulod ang hingkod nga bunga. Duna kiniy higot aron sayon lang ang pagputos sa bunga og pagtangtang kon susihon ang kondisyon sa giputos nga prutas.

Usa ka tawo nga hingpit nga migamit sa bagging technique ug nagmalamposon mao si Rene Florencio. Dunay siyay 20 ka ektraya nga umahan sa Tarlac City nga gitamnan og manga ug pummelo. Ang prutas puston dayon sa higayon nga ang bunga niini susama na sa gidak-on sa itlog sa manok. Ang bag mogasto lag P5 matag usa apan kini gamay ra tandi sa bili sa wala madaot nga bunga sa buongon nga nagbaton og walay tatsa nga pamanit. Ug ang bag mahimo nga magamit pag-usab.

Si Florencio nagtanom og 500 ka grafted Magallanes pummelo lima ka tuig na ang minglabay. Nagsugod kini sa komersiyal nga pagpamunga sa dihang ang mga punoan nag-edad nag upat ka tuig. Hinuon, daghan sa mga prutas ang nadaot sa fruitfly. Sa ikalimang tuig, karong tuiga, ang mga punoan labi pang nagmabungahon. Sa dihang nakita niya kami nga nagputos sa kaugalingong namong tanom nga mga pummelo gamit ang cloth bag, miorder dayon siyag 20,000 ka bag sa mananahi. Karon, ang mga punoan sa buongon mabulokon gumikan sa nagkalainlaing kolor nga mga cloth bag apil na niini ang asul, abohon, biyoleta, pula ug dalag.

Sa dihang giimbitar mi niya sa iyang umahan pipila na ka semana ang minglabay, among gisusi ang kondisyon sa gipangputos nga mga bunga. Hamis ang pamanit sa mga bunga. Ang kinaiyahan nagtugot sa iyang mga punoan sa buongon nga mamungag daghan karong tuiga. Ang ubang mga punoan namungingi sa bunga nga ang kadaghanan moabot og 200 ka bunga.

NGANONG MANANOM OG BUONGON
Dunay daghang maayong rason nganong angay kitang magprodyus og daghang buongon. Una, usa kini sa lamian kan-on nga prutas ug halos tanang tawo mokaon niini. Ang problema lang niini kay ang maayong mga prutas mahal usab kaayo alang sa ordinaryong pumapalit. Usa kini ka maayong rason nganong angay kitang magprodyus og daghang buongon aron kon modaghan na ang suplay, posible na nga mous-os ang presyo niini sa kamerkadohan.

Ang suplay sa maayong kalidad sa bunga sa buongon nagkulang tungod kay mga 5,000 lang ka ektarya sa tibuok nasod ang gitamnan niining maong matang sa bungahoy. Gamay ra kini tandi sa 15,000 ka ektarya nga gigahin sa mga taga Thailand alang sa pagprodyus og pummelo.

Tandi usab sa mangga, ang buongon dugay nga madaot. Mahimo kining tipigan sulod sa usa ka buwan ubos sa ordinaryong kondisyon nga dili madaot, ug labi pang molungtad kon kini tipigan sa cold storage. Daghang punoan sa buongon ang mahimong matanom sa usa ka ektarya kaysa mangga. Ang girekomendar nga distansiya mga walo ka metro ang ulang samtang sa mangga, ang bag-ong rekomendasyon 12 ngadto sa 14 ka metro ang kalagyoon sa usag usa.

Laing bentaha sa buongon tandi sa mangga mao nga ang mga buongon mahimong komersiyal nga produktibo sulod lang sa upat ka tuig gikan sa pagtanom sa semilya. Sa kaso sa mangga, ang grafted planting material mahimong komersiyal nga produktibo pagtangkod og 7 ngadto sa walo ka tuig. Usab, ang punoan sa buongon dili na esprehan og flower inducer aron kini mamunga. Ang mga buwak sa buongon dili usab madaot bisan maabtan sa ting-ulan, dili sama sa mangga. Unya ang unang pagpangani masundan usab og laing pagpangani sulod sa usa ka tuig dili sama sa mangga nga kausa lang makaani sa usa ka tuig.

Ang buongon mahimo usab nga mapatubo sa daghang bahin sa nasod. Pero ngano nga mas daghang tawo ang gustong mananom og mangga? Kini tungod kay pipila lang ka Pilipino ang nasayod sa bentaha sa pagpananom og buongon. Ang laing rason mao nga dunay daghang makita nga mango planting materials kaysa buongon. Mao nga kasagaran kon maghunahuna nga mananom og bungahoy, ang una nilang mahunahuna mao ang mangga.

Dili lisod nga makaprodyus og maayong tanom nga buongon. Apan, diyotay lang ang nakaamgo nga ang mga tanom nagkinahanglan og hustong pag-atiman aron ang mga tanom produktibo ug ang ilang mga bunga maayog kalidad. Ning bag-o lang, usa ka tawo nga anaa sa construction business nga nagabase sa Marikina City apan dunay umahan sa Batac City sa Ilocos Norte miduol kanato aron magpatambag. Ngano, matod pa niya, nga ang grafted Magallanes pummelo nga iyang napalit nagprodyus og daghang bunga apan ang mga bunga gagmay? Dili kini aslom apan ang unod uga kaayo. Unya miingon siya nga ang punoan ug ang mga sanga nagpagawas og mga duga nga humok sa pirmero apan sa kadugayan mogahi sama sa resin.

Nasabtan nato ang iyang problema. Gipangutana nako siya kon iya ba kining giabonohan. Negatibo ang iyang tubag. Regular ba niyang gibisbisan ang punoan? Dili siya segurado kon gibuhat kini sa iyang gisaligan. Unya gibutyag niya nga ang buongon gitanom sa yuta nga batoon.

Ang problemadong punoan wala lang gyod maatiman sa husto. Kon ang buongon dili maabonohan, dili mabisbisan kon gikinahanglan ug ang yuta dili tabunok, ang punoan magmasakiton gayod. Magprodyus kini og tagokon nga duga. Kon ang punoan gilunasan sa nutrina, dali ra kining maatake sa mga sakit ug peste.

Aron magmabungahon ang iyang buongon, gisultihan nako nga kuskoson ang tanang tagokong duga sa punoan ug mga sanga niini. Inigkahuman, pintalan niya ang apektadong bahin og fungicide nga gihimong papilit pinaagi sa pagdugang og tubig. Ang tanom angay nga abonohan sa gisagol nga urea ug complete fertilizer. Ang organikong abono angay usab nga iaplay diha sa yuta. Mahimo kining pasundan og sinemanang pag-esprey og foliar fertilizer. Ang patay nga mga sanga, kon duna man, angay nga tangtangon. Kon dili mag-ulan, ang bungahoy angay nga regular nga bisbisan.

Gipasaligan nako siya nga ang iyang buongon makarekober kon iya lang kining atimanon og maayo. Ang maghimunga nga punoan sa buongon nagkinahanglan og daghang abono aron makaprodyus og daghan. Ang bag-ong libro bahin sa pummelo production ni Dr. Pablito P. Pamplona ug duha ka kauban sa University of Southern Mindanao naghisgot sa paagi sa pagpangabono ni Severino Belviz, usa ka malamposong pummelo grower gikan sa Calinan, Davao City.

Sa ika-9 ngadto sa ika-10 ka tuig sa punoan sa buongon, si Belviz nag-aplay og 10 ngadto sa 15 ka kilo matag punoan kada tuig, nga gibahin sa upat sa samang gidaghanon. Human sa pagpangani, nag-aplay siyag 2.5 ngadto sa 3.5 ka kilo matag punoan gamit ang ratio nga duha ka bahin sa nitrogen, usa ka bahin sa phosphorus ug usa ka bahin sa potash. Sa dili pa magsugod sa pagpamuwak ang punoan, nag-aplay siya og 2.5 ngadto sa 3.5 ka kilo matag punoan gamit ang ratio nga usa ka bahin sa nitrogen, usa ka bahin sa phosphorus ug usa ka bahin sa potash. Unya kon ang mga bunga susama na sa gidak-on sa itlog sa manok, nga mga duha ka buwan human ang pollination, nag-aplay siya og laing 2.5 ngadto sa 3.5 ka kilo gamit ang ratio nga duha ka bahin sa nitrogen, usa ka bahin sa phosphorus ug 4 ka bahin sa potash. Ang ikaupat nga aplikasyon ipahigayon duha ka bulan usa mangani. Nag-aplay siya og 2 ngadto sa 3 ka kilo sa potash matag punoan. Niining paagiha sa pagpangabono, si Belviz giingon nga makaani og 200 ngadto sa 400 ka bunga matag punoan matag tuig.

Si Dr. Pablito P. Pamplona nga among giubanan sa dihang mingbisita mi sa umahan ni Rene Florencio nagpahimug-at usab sa kahinungdanon sa hustong pagpuong. Kini nagpasabot nga mahinungdanon ang pagtangtang sa huyang nga mga sanga. Ang kinatung-an sa punoan angay nga mahinloan. Likayan nga magkasayloay ang mga sanga. Aron maseguro nga magmabungahon ang mga punoan, ang water sprouts (niwang nga mga sanga nga kasagaran motubo nga tul-id paitaas), ang himsog nga bag-ong mga sanga nga kasagaran motumaw gikan sa punoan niini angay nga tangtangon.

Gipahimug-atan ni Dr. Pamplona nga ang pagpuong ipahigayon matag duha ka semana. Samtang ang mga trabahante naglibot-libot sa plantasyon, angay nilang bantayan ang pagtumaw sa water sprouts. Sa higayon nga sila motumaw, dali lang kining matangtang gamit ang kamot.

Kon gusto kang masayod og dugang mahitungod sa produksiyon sa buongon, makaayo nga makahupot ikaw sa “Handbook on Pummelo Production Practices in the Asean” nga gisulat ni Dr. Pamplona, Marisa E. Garcia ug Rogelio G. Borres nga gipatik sa University of Southern Mindanao, Kabacan, Cotabato. Alang sa dugang kasayoran, mahimong makontak si Dr. Pamplona sa 0918-908-1227.

Sinulat ni Zac B. Sarian nga gihubad sa Binisaya