Bohol: Ubi Capital sa Pilipinas

Natural na sa mga Bol-anon ang pagpananom og ubi. Gani, komun nga talan-awon sa mga labat ug ubos nga mga bungbong sa kabalayan sa Bohol ang nangatay nga mga bagon sa ubi nga may mga dahon nga pormag kasingkasing ug susamag porma sa isla sa Bohol nga makita sa mapa.
Kining bituon sa yuta, ginamanggad nga usa ka sagradong lagutmon ug pagahagkan kon mahagbong sa yuta, tinuyo man o aksidente, dungan ang pagpangayog pasaylo sa Ginoo sa nabuhat nga kasaypanan.

Gawas sa humay, ang ubi usa usab ka nag-unang produkto nga gikugihan sa pagtanom sa mag-uumang Bol-anon. Ginatanom kini sa mga bakilid ug bisan sa mga batoon ug bunbonon nga yuta sa Panglao, Dauis, Guindulman, Alburqueque, Antequera, Baclayon, Corella, Cortes, Dauis, Dimiao, Garcia-Hernandez, Lila, Loay, Loon, Mabini, Maribojoc, Panglao, Sikatuna, Ubay, ug bisan gani sa isla nga lungsod sa Carlos P. Garcia. Sa mga barayti nga ginatanom anaa ang baligonhon, binanag, binato, binugas, gimnay, iniling, kabus-ok, tam-isan ug ang labing bituon sa tanan— ang kinampay.

Ang Bohol wala lang ilha nga nag-unang prodyuser sa humay sa Tungatungang Kabisay-an, apan giila usab nga nag-unang prodyuser sa ubi sa Pilipinas. Sa estadistika niadtong 1997 nga gibutyag ni Zenaida Darunday, ang 3,471 ka mag-uuma nagtikad og 780 ka ektarya nga gitamnan sa ubi. Duna kiniy average nga produksiyon nga 17.9 ka tonelada matag ektarya o kinatibuk-ang 14,000 metriko tonelada.

Gilaoman nga labi pang modaghan ang produksiyon sa ubi karon tungod sa daghang programa kalambigit sa ubi. Gani, ang Bureau og Agricultural Research’s (BAR) Community-based Participatory Action Research (CPAR) project bahin sa “Ubi Agribusiness Development” malamposon nang napahigayon sa mga lungsod sa Panglao, Dauis ug Guindulman.

Sa Bohol, gitukod na usab ang laboratoryo alang sa pagpanukiduki pinagi sa tissue culture didto sa 100 ka ektaryang DA-CENVIARC (Central Visayas Integrated Agricultural Research Center) sa Gabi, Ubay. Ang buhatan nga may inisyal nga pundo nga P4.5 ka milyon sulod sa lima ka tuig, dunay tissue culture lab, plant nursery ug seed quality lab.

Dugang pa niini ang dakong suportar sa kagamhanan sa lalawigan sa pagpanguna ni Gobernador Edgardo M. Chatto. Gibutyag sa gobernador nga ang mga manananom og ubi mahimong makapangayo og assistance ug makahulam og salapi aron makapalit og inputs pinaagi sa Provincial Agriculture Office nga gipangunahan ni Ms. Liza M. Quirog.

Sa minglabayng napulo ka tuig matag Enero, naandan na ang pagpahigayon og Ubi Festival. Usa kini ka okasyon pagpasalamat sa Ginoo sa gihatag nga grasya. Ug dinhi ikapakita sa mga manananom og ubi sa Bohol ang ilang mga abot sa kakugi: ang labing dako nilang ubi, ang labing bug-at nilang ubi, ang ubi nga pormag mapa sa Bohol. Ikapakita usab nila ang uban pang kaamgid sa ubi sama sa kot, bot, apali, limalima ug paw.

Ang Ubi Festival nagtagana usab og kahigayonan sa mga agri-entrepreneur nga mapromot ang taas nga kalidad, taas og bili nga mga produkto sa ubi ingon man bag-ong mga teknolohiya ug impormasyon kalambigit sa pagpananom ug pagbaligya sa ubi.

Usa usab kini ka okasyon nga ikapakita ang lumad nga kultura sa Bohol pinaagi sa balak ug kuradang nga naglambigit usab sa ubi, poster making contest, ug beauty contest diin ang mapili pagailhong Miss Ubi sa maong tuig.

Sa ika-11 nga Ubi Festival nga gipahigayon niadtong Enero 25-27, pasignunot usab sa 1st Bohol Organic Agriculture Summit nga gipahigayon sa Bohol Cultural Center sa Dakbayan sa Tagbilaran, usa sa pinasidunggang dinapit si Kalihim Proceso J. Alcala, ang sekretaryo sa Departamento sa Agrikultura. Gipasiugdahan kini sa kagamhanan sa lalawigan sa Bohol, Provincial Agriculture Office (PAO), Department of Agriculture ug sa Agricultural Training Institute sa pakig-alayon sa Bohol Ubi Center Foundation Incorporated (BUCFI), Bohol Ubi Growers Association (BUGA), mga kalambigit nga lungsod, ahensiya, mag-uuma, prosesor ug uban pa.

Giila ang Bohol nga maoy labing daghag barayti sa ubi segun sa panukiduki sa SEA-RICE, Southeast Asian-Rural Institute for Community Education diin makaplagan usab ang labing lamian ug tam-is: ang kinampay.

Kining kinampay nga may scientific name Dioscorea alata Linn, nahilakip karon sa mga tanom nga nahilulan sa high-value commercial crops nga may dakong oportunidad nga ikaeksport nga usa karon sa mga programa sa Department of Trade and Industry.

Ang ubi nga kinampay ang labing mahal nga lagutmon sa Pilipinas. Labaw pa ang bili niini kay sa patatas, kamote, balanghoy ug taro. Sa mga panukiduki, taas ang gibatonan niining nutrina ug abunda sa carbohydrates, starch, Vitamins A ug B, ingon man iron ug minerals.

Kon ang ubi nakasulbad sa problema sa mga Bol-anon sa kagutom tungod sa hulaw panahon sa mga Katsila, sa gera panahon sa mga Amerikano ug pagpangukopar sa mga Haponanon, gilaoman nga mahimo usab kining tubag sa panginahanglan sa malungtarong panginabuhian ug pag-angat sa kalidad sa kinabuhi sa pamilya sa mag-uumang Bol-anon.