May Bulawan sa Tai sa Kabayo

SA agribusiness, ang mga tawo nga abtik mangitag mga oportunidad ang kasagaran maoy magmalamposon. Sutaon nila ang matag sitwasyon ug buhaton nila ang gituohan nilang makahatag nilag labing bentaha. Hipnoon nila ang ilang tinubdan sa lughason, ang ilang teknikal nga kahibalo ug ang ilang pinansiyal nga kahimtang.

Sahi sa negosyanteng si Manuel “Nonong” Bagatsing, kinsa nag-ugmad og 16-ka-ektaryang propedad sa Barangay Adyas, Lipa City ngadto sa organikong umahan. Gitawag niya ang iyang umahan og Kahariam, ang ngan maoy acronym nga naglangkob sa mga inisyal sa iyang mga anak.

Si Nonong anak ni kanhi Manila Mayor Ramon Bagatsing. Bisan og nagdako siya sa siyudad, mahigugmaon siya sa pagpanguma sa linghod pa ang iyang pangedaron. Kini tungod kay ang iyang amahan mahigugmaon sa mga kabayo ug dunay ranso sa baka sa Alabang. Ang tinuod niini, si Nonong nagdumala og ranso sa baka sa Zambales apan iya kining gibuhian sa dihang dili na niya maagwanta ang mga gipangayo sa New Peoples’ Army sa Central Luzon.

Apan ang iyang interes sa pagpanguma wala mokunhod. Gani, bisan og nagbukas siya og negosyo nga namaligya og electronic products sa Manila, gipadayon niya ang pagpanguma sa iyang yuta sa Lipa. Iya na man ganing gihatag sa iyang anak ang pagdumala sa iyang negosyo aron matutokan niya ang iyang pagpanguma.

Pipila ka tuig ang minglabay, nakita niya ang nagkadakong interes sa mga tawo sa organic farm produce. Maong nagtuo siya nga usa ka maayong negosyo ang pagprodyus og organikong utanon sama sa lettuce, broccoli, cauliflower ug ubang high-value vegetables. Busa, nagtukod siyag pipila ka green house nga dunay kinatibuk-ang growing area nga 4,000 metro kuwadrado. Letsugas ang kadaghanan sa iyang gipatubo nga iyang gisuplay sa mga supermarket ug ubang outlet sa Metro Manila. Ang iyang mga berdeng dahonon mitubog maayo sa paggamit sa organikong abono. Ilabi na sa vermicompost nga iyang nakat-onan sa pagprodyus ginamit ang African Nightcrawler earthworm. Ugaling kay nakaplagan niya nga daghag problema sa utanon. Daghan ang mausik. Ang supermarket dili mobayad sa mga utanon nga dili mahalin. Dugang pa niini, mogugol pag usa ka buwan usa siya makadawat og bayad alang sa iyang mga gideliber.

Unya sa daklit, nakahunahuna siya nga mas labi pa siyang mokita kon motutok sa pagprodyus og vermicompost. Nakita niya ang dakong bentaha sa iyang pagbalising sa commercial production sa organic fertilizer. Hinuon, nagmintinar siyag gagmayng plots sa mga utanon alang sa kaugalingon niyang pangunsumo ug panghatag sa iyang mga higala. Sa samang higayon, ang iyang mga utanon nga gipatubo sa natural nga paagi nagsilbing pruyba sa kaepektibo sa iyang organikong abono.

Dako niyang bentaha ang pagprodyus og vermicompost tungod kay labihang baratoha sa iyang lughason, ilabi na ang tai sa kabayo ug tinagod-tagod nga mga dahon ug ubang hugaw sa umahan. Nganong barato ang lughason? Well, ang Lipa City maoy usa ka dapit diin daghan ang horse breeder nga dunay kaugalingon nilang mga umahan ug kadaghanan iyang mga higala. Makuha niyang libre ang ilang mga tai sa kabayo gawas lang sa gasto sa pagbiyahe niini. Duna siyay duha ka trak nga magbiyahean og 10 ka tonelada nga tai sa kabayo hapit matag adlaw.

Kini dako kaayong bentaha tungod kay ang tai sa kabayo gilangkob sa 70 porsento sa mga materyal nga ipakaon sa mga wati nga ilang ikonbert ngadto sa vermicompost. Karon, si Nonong makaprodyus nag 150 ngadto sa 300 ka tonelada sa organikong abono matag buwan. Kini mga lima ngadto sa napulo ka tonelada matag adlaw. Hinuon, ang presyo niini tag-P6 ngadto sa tag-P7 kada kilo, depende sa gidaghanon sa paliton, mokita na siya niini. Kining presyoha labing barato kay sa retail price nga P20 ngadto sa P30 kada kilo sa Metro Manila.

Matod ni Nonong nga daghan sa dagko niyang pumapalit mga kooperatiba sa Cavite ug Batangas nga migamit sa iyang abono sa tubo, utanon, kapi ug daghan pang mga tanom.

Ang mga wati mogugol og 40 ngadto sa 60 ka adlaw sa pagkonbert sa tai sa kabayo ug tinagod-tagod nga mga biya sa umahan ngadto sa organikong abono. Miingon siya nga kon magbutang silag usa ka kilong wati sa matag metro kuwadrado sa mga materyal, magkinahanglan ang mga wati og 60 ka adlaw sa pagkonbert niini ngadto sa vermicompost. Sa laing bahin, kon magbutang sila og duha ka kilong wati, ang proseso mogugol lang og 30 ngadto sa 45 ka adlaw.

Tapad sa 4,000 metro kuwadradong luna sa greenhouse, si Nonong nagprodyus usab og vermicompost diha sa hawan— sa 5,000 metro kuwadradong luna ilawom sa dagkong punoan sa mga mangga.

Gawas nga mokita siya gikan sa organikong abono, namaligya usab si Nonong og mga wati ngadto sa mga tawo nga bag-o lang nagsugod sa vermicomposting. Kon ang buyer mopalit og 100 ka kilo, ang presyo tag-P500 kada kilo. Kon kubos pa niini, ang presyo anaa sa tag-P700 ngadto sa tag-P800 kada kilo. Ang iyang mga buyer naggikan sa nagkadaiyang dapit sa nasod, apil na ang big seller og shredders sa Negros.

Organikong Binhi sa Humay
Laing espesyal nga produkto nga nakita ni Nonong nga posibleng mokita mao ang produksiyon sa certified organic seed nga ikatanom. Sa pagkakaron, wala pay nagprodyus sa ingon niining binhi ug ang Kahariam anaa sa posisyon sa paghimo niini. Kini tungod kay usa sila sa pipila ka umahan nga sertipikado sa Organic Certification Center of the Philippines (OCCP). Alang sa maong tumong, nagpahimutang na siyag pasilidad alang sa pito ka ektaryang luna. Niini, nagalaom siya nga makabaligyag certified rice seed sa tag-P60 ngadto sa tag-P80 kada kilo.

Nagkadako ang merkado sa organikong humay ug nakita ni Nonong ang potensiyal sa merkado alang sa organikong humay. Segun sa iyang kasinatian sa kaugalingon niyang umahan, ang humay nga gipatubo sa organikong paagi, gamit lang ang vermicompost isip abono, moani usab og daghan. Gani, sa miaging pagpananom, nakaani siyag 133 ka kaban matag ektarya.

Isip Destinasyon sa Turista
Sa pagkakaron, nagtrabaho usab si Nonong sa pag-ugmad sa iyang umahan ngadto sa usa ka destinasyon sa mga turista. Mahimo usab kining sentro sa pagbansay-bansay sa organikong pagpanguma. Gani, nagsugod na man siya sa pagpahigayon og mga pasinati sa natural nga pagpanguma.

Nagpahimutang usab siya og punong nga gisudlan niyag tilapya, catfish kun hito, ug Japanese koi. Sa tunga-tunga sa punong anaay gazebo diin mahimong makapamasol ang mga bisita.
Gawas sa mangga, ang Kahariam duna na usay naghimunga nga buungon, bayabas, rambutan, kapayas ug uban pang bungahoy. Ug ang ubang mga bungahoy gilibotan og pukot diin ginapatubo usab ang mga free-range chicken.