Usa ka Malamposong Programa sa Umahan sa Zamboanga del Norte

LIMA ka tuig ang minglabay, natala ang Zamboanga del Norte nga labing kabos nga lalawigan sa nasod. Karon, miangat na kinig pipila ka ang-ang. Nahimutang na kini sa ikatulo nga labing kabos, apan dili kita matingala kon pipila ka tuig gikan karon, malak-angan na niini ang daghang mga lalawigan sa ilang pagmartsa sa kalamboan.

Determinado si Gobernador Rolando E. Yebes sa pag-ugmad sa ekonomikanhong estado sa iyang 1.2 milyones nga konstituwente pinaagi sa agrikultural nga kaugmaran. Matod niya nga ang hustong estratehiya sa kaugmaran alang sa lalawigan magasandig sa agrikultura ug dili sa industriyalisasyon.

Niya pa, ang 80 porsento sa 730,000 ka ektarya sa lalawigan haom kaayo alang sa produksiyon sa agrikultura. Kaniadto, ang lubi, humay ug mais ang nag-unang tanom. Apan karon, gipanghingusgan nila sa pagtanom ang mais ug ang high-value vegetables. Nganong mais? Tungod kay duna nay andam nga merkado alang sa mga abot sa mga mag-uuma. Ang mga feedmill sa Cebu ug Batangas maoy dagkong tigpalitan og mais nga naprodyus sa Zamboanga del Norte.

Usa ka programa nga nagmalamposon sa pag-ugmad sa kinabuhi sa daghang mag-uuma mao ang iyang Hilly Land Greening Program kun Hi-Green nga nag-abag sa grupo sa mga mag-uuma sa nagkadaiyang barangay sa pagpahigayon sa kaugalingon nilang food production projects.

Ubos sa Hi-Green project, ang grupo sa mga mag-uuma sa usa ka barangay tabangan sa pagprodyus og produkto sa umahan sa komersiyal nga gidaghanon. Sa usa ka barangay, pananglitan, ang grupo sa mga mag-uuma makatikad sa tulo ngadto sa napulo ka ektarya nga luna. Ang yuta mahimong iya sa kagamhanan o mahimong pribado ug abangan lang sa grupo.
Ang kagamhanan sa lalawigan moabag sa mga mag-uuma sa pagplano kon unsa ang angay nga iprodyus alang sa gitarget nga merkado. Anha pa magsugod pagtikad sa yuta ang mag-uuma. Ang kagamhanan sa lalawigan magtagana og binhi nga gikinahanglan, abono (organiko ug kemikal), mga galamiton sa umahan sama sa spade, spading fork, sprayers ug uban pa. Magtagana usab kini og water pump nga gikinahanglan sa pagpamisbis sa mga tanom.
Kasagaran, 20 ka tawo ang magtinabangay pagtrabaho sa tulo ka ektarya o 35 ka mag-uuma sa lima ka ektarya, ubp. Ang napili nga mga tanom angay nga maprodyus sa dinaghan aron labi pa kining makatagad sa mga tigpangangkat o dagkong pumapalit. Ang tanang halin sa maani sa mga mag-uuma mahipunta nila. Dili mokuhag bahin sa maong halin ang kagamhanan sa lalawigan.

Hinuon, gipasabot ni Gobernador Yebes nga ang kagamhanan nakabenepisyo usab gikan sa subsidy nga ilang gitagana ngadto sa mga mag-uuma apan dili direkta. Una niini, nakamugna sila og trabaho alang sa ilang mga konstituwente. Matod niya nga sa 691 ka barangay sa tibuok lalawigan, 260 ka barangay ang dunay Hi-Green projects nga produktibo kaayo. Nanagpatubo sila sa labing bag-ong haybrid nga mga utanon gikan sa East-West Seed Company. Ang maong kompaniya sa binhi dugay nang nagtabang sa mga mag-uuma pinaagi sa pagbansay nila sa bag-ong mga teknik sa pagprodyus og mga utanon.

Matod ni Gobernador Yebes nga ang Hi-Green usa ka paagi sa pagmugna og trabaho alang sa iyang mga konstituwente. Gibanabana niya nga dili monenos sa 1,500 ka tawo ang nagtrabaho sa proyekto sa umahan sa 260 ka barangay. Kini nagpasabot nga ingon usab niini ang gidaghanon sa mga tawo nga dili na moadto pa sa gobernador aron mohangyo nga tabangan nga makasulod og trabaho.

Ang maong mga mag-uuma nagprodyus na karon og daghang utanon ug nagtumod na sa ilang mga abot ngadto sa Dakbayan sa Sugbo, Dakbayan sa Bacolod ug Bohol. Ang kagamhanan sa lalawigan aktibo usab sa pagtabang sa mga mag-uuma sa pagbaligya sa ilang mga ani. Ang provincial agriculturist, pananglitan, nagtudlo og pipila ka tawo nga makigsabot sa posibleng pumapalit og utanon sa Cebu og uban pang dagkong siyudad.

Kon duna usay daghang abot nga kinahanglang itumod ngadto sa Cebu, ang probinsiya mopahulam sa ilang trak ngadto sa grupo sa mga mag-uuma. Mao ray ilang bayran ang konsumo sa krudo. Ang ubang mga grupo sa mag-uuma, matod sa gobernador, magdeliber og upat ngadto sa lima ka tonelada nga talong o kamatis sa usa ka semana. Magtumod usab silag ubang mga produkto sama sa paliya, kalabasa, batong, patola, upo, okra, pepper, cucumber ug daghan pang uban.

Matod ni Gobernador Yebes nga mogugol lang og walo ka oras ang pagbiyahe sa mga utanon gikan sa Zamboanga del Norte ngadto sa Cebu pinaagi sa Roro.

Gawas sa high-value crops, giapil usab ni Gobernador Yebes sa iyang Hi-Green program ang pagpamuhi og hayop sa umahan. Nagpromot siya karon sa pagpadagko og native chickens nga sayon ra kaayong buhaton bisan sa gagmayng mga mag-uuma. Laing hayop nga ginapadagko ang native nga baboy ug kanding. Unya naa usab ang aquaculture. Matod niya nga nagprodyus usab siya og fingerlings nga ipanghatag sa iyang mga konstituwente sama sa Pangasius, usa ka kusog-motubo nga isda sa tab-ang ug mahimong patuboon sa yanong mga namuhi og isda.

Si Gob. Yebes usa ka abogado nga nagsugod isip customs police officer. Nahimo siyang Port Customs Collector sa Iloilo usa siya midesisyon nga modagan pagka gobernador sa iyang lalawigan niadtong 2004. Sa una niyang termino isip gobernador, nakahimo siya pagpatukod og modernong ospital nga dunay 300 ka higdaanan nga migasto og P299 milyones. Nagpahigayon siyag poverty mapping program aron makapahigayon siyag haom nga mga proyekto alang sa katawhan sa Zamboanga del Norte. Ug ang resulta sa iyang maayong performance, nadawat niya ang Lingkod Bayan Award for Governance niadtong 2007.

Gawas sa agrikultura, duna usay dakong potensiyal sa turismo ang Zamboanga del Norte. Naa silay daghang isla nga patsada ang mga beach nga ikaindig sa Boracay. Duna say mga dapit nga dakog pahat sa kasaysayan sa Pilipinas, usa na niini ang Dapitan diin nanimuyo ang nasodnon natong bayani nga si Jose Rizal sa dihang gi-exile siya sa mga namunoang Katsila sa iyang panahon.

Usa ka atraksiyon sa turismo nga gisugdan ni Gob. Yebes sa Dipolog City mao ang Hudyaka Festival nga ipahigayon matag Hunyo. Usa kini ka merry-making festival nga kompleto sa agricultural fair. Nahimo usab kining popular nga karon gikonsiderar nga ikaupat sa labing ginatambongan nga mga festival sa nasod. Nagsunod kini sa Sinulog sa Cebu, Maskara sa Bacolod ug Dinagyang sa Iloilo.

Nailhan usab ang Zamboanga del Norte sa ilang lamian nga mackerel nga ginaproseso sa ubang mga entreprenor ngadto sa bottle sardines. Gipasigarbo ni Gobernador Yebes nga ang isda nga makuha sa ilang dagat mas lamian kaysa ubang mga dapit tungod kay walay polusyon ang tubig sa ilang dagat.