Ang Iyang Shredders Maoy Nagsalbar Kaniya Sa Pagka Bangkarota

ANG Ramon Uy sa Bacolod City usa ka pamilyar nga ngalan sa kadaghanang vermiculture entrepreneur, kadtong nanagprodyus og organikong abono nga nanaggamit og African Nightcrawler earthworm. Kini tungod kay siya ang tighimo sa nailadong RU Shredder nga nahimong popular sa tibuok nasod. Dili lang siya ilado sa mga vermiculturist apan sa mga opisyal usab sa lokal nga mga kagamhanan kinsa minggamit sa iyang shredders sa ilang waste management programs.

Nasayod ka ba nga ang iyang shredders maoy nagsalbar kaniya gikan sa pagka bangkarota? Kini ang iyang sugilanon. Misunod sa tunob sa iyang amahan nga nanag-iyag foundry niadtong 1950s, ang 33 anyos niadto nga si Ramon nagtukod og kaugalingon niyang foundry sa 1980 gikan sa kita sa iyang tailoring shop. Mikita siyag dako pinaagi sa pag-fabricate og spare parts sa sugar mills sa iyang lalawigan. Usa kadto ka lucrative business kay makatanyag man siyag spare parts nga katunga ra ang presyo sa inangkat. Sa daling pagkasulti, nakapanag-iya siyag propedad nga minilyon ang bili, apil na ang dakong balay ug prime real estate sa Bacolod dugang pa niini ang propedad sa Manila. Usa siya ka multi-millionaire.

Panahon sa administrasyon ni kanhi Pres. Fidel V. Ramos, kusog ang iyang negosyo busa ang mga banko kusog miabiba sa pagpanghatag og pahulam. Aron mapalapdan ang iyang produksiyon sa sugar mill spare parts, mihulam siyag P30 ka milyon gikan sa nag-unang banko. Unya ang wala damha nahitabo. Ang 1997 Asian financial crisis hingpit nga nagpalup-og niya. Mihinay ang panginahanglan sa mga sugar mill sa iyang mga produkto ug serbisyo. Ug dili sila makabayad sa nauna na nilang mga naorder. Ang iyang loan naglutaw sa hataas nga interes, nga niya pa, midako ngadto sa 38 porsento, ug ang banko nanghingusog sa pagpangayog bayad sa loan nga milapas na sa tagal. Wala siyay laing nahimo gawas sa pagbuhi sa iyang mga propedad. Wala na siyay kangho. Hinuon, may konsolasyon kay ang banko mitugot niya nga mag-abang sa iyang kanhi paktori.

Karon, sobra pa ang iyang pagkarekober sa iyang mga nawala kanhi. Nahimo na usab siyang multi-millionaire apan may kalahian na kay andam na siya sa pagtabang sa gagmayng mga mag-uuma, labi na kadtong misulod sa organikong pagpanguma.
Naunsa pagkabalitok ang iyang panalapi? Nagsugod ang tanan sa dihang si Batchoy Henares mihangyo niya nga ayohon ang ilang shredder nga napalit. (Si Batchoy ug ang iyang asawa nga si Pam mga pioneer sa vermiculture sa Bacolod.) Gitan-aw ni Ramon ang naguba nga shredder ug gisultihan si Henares nga lisod niya maayo ang shredder. Apan giingnan ni Ramon si Batchoy nga mahimo niyang magmugna og kaugalingong shredder nga mas labing maayo kaysa naguba. Nianang pagka 1999, human sa pagtuon sa mga posibilidad, nakamugna ra gyod siya og shredder nga may horizontal drive. Gipa-patent niya ang disenyo niini ug nagmugna og pipila alang sa komersiyal nga katuyoan. Migugol siyag halos usa ka tuig aron maperpekto ang iyang disenyo nga mas na-improve pa gayod sa misunod nga mga tuig.

Usa sa iyang target market ang lokal nga mga kagamhanan nga nagkaproblema sa paglabog sa ilang mga basura. Busa, sa dihang nakadungog siya nga ang mga mayor sa Metro Manila magkatagbo alang sa summit on waste management, miadto siya sa Manila dala ang iyang working unit aron mapakita unsaon kini sa pag-opereyt atubangan sa mga ehekutibo sa mga dakbayan. Si kanhi Caloocan Mayor Rey Malonzo ang unang nakakita sa kahinungdanon sa iyang mga makinarya ug mipalit dayon dihadiha. Kadto ang una niyang halin sa iyang shredder nga mibalor og P250,000. Wala usab madugay, nag-demonstrate na usab siya unsaon sa pagtrabaho sa iyang shredder atol sa gipahigayong miting sa Metro Manila Development Authority (MMDA) nga gipangunahan ni Benjamin Abalos. Naikag gyod si Abalos sa performance sa RU shredder maong miorder dayon kinig 20 ka yunit nga mibalor og P350,000 matag usa o P7 ka milyon ang tanang order.

Duna usay daghang laing order gikan sa individual users. Matod niya nga ang iyang anunsiyo sa Agriculture Magazine epektibo kaayo sa pagtagad sa mga kostumer. Busa hangtod karon, sukad sa 2005, padayon siyang nagpaanunsiyo sa Agriculture Magazine nga gipatik sa Manila Bulletin.

Ang Department of Agriculture usab nakaorder og labing menos 79 ka yunit nga shredders alang sa pagpromot sa vermiculture sa nagkadaiyang parte sa nasod. Kadaghanan niini gihatag sa relihiyosong mga grupo nga mitabang sa pagpromot sa organikong pagpanguma sa ilang mga sumusunod.

Karon, si Uy nagmugna og nagkadaiyang gidak-on sa iyang shredder. Ang labing gamay nga yunit makatagod-tagod og 300 ngado sa 500 ka kilo matag oras. Sa laing bahin, ang labing dako nga modelo mahimong makatagod-tagod og lima ngadto sa unom ka tonelada matag oras. Kini mobalor og P1.8 milyones.

Gawas sa shredders, si Uy nagmugna usab og daghang kahimanan ug makinarya. Kini nag-apil sa hammer mill nga magdugmok sa waste glass materials aron magamit sa konstraksiyon. Lain usab niini ang rock crusher nga modugmok sa dagkong mga bato ug pebbles ngadto sa pagka construction-size gravel. Nagmugna usab siya og kaugalingong rice thesher nga may kapasidad nga 40 ngadto sa 45 ka kaban matag oras. Ang laing duha mao ang essential oil ug biogas digester.

Si Ramon kasamtangan karong nagtrabaho sa kaugalingon niyang disenyo sa rice mill nga iyang gamiton sa paggaling sa organic rice nga naprodyus sa grupo nga nananom ning maong tipo sa humay. Nakig-alayon usab siya sa UP Los Baños alang sa paghimo og corn mill ug rice dryer.

Sa iyang pagbangon gikan sa pagkahagba nga giingon niyang wa na gyoy kangho ngadto sa pagka multi-millionaire na usab, milihok karon si Ramon alang sa kaugalingon niyang sistema sa pagka pilantropo. Naglusad siya sa kaugalingon niyang scholarship program alang sa estudyante sa agrikultura sa Negros Occidental State College of Agriculture sa Kabankalan.

Sa tumong nga mapromot ang organic agriculture ngadto sa mga mag-uuma sa Negros, gitukod ni Ramon sa 2008 ang Ecological and Agricultural Development Foundation. Eco-Agri sa minubo. Matod sa ilang executive director nga si Aladino Moraca, aktibo sila karong nanudlo sa mga mag-uuma sa pagprodyus og kaugalingong organikong abono pinaagi sa vermiculture ug sa paggamit sa ilang biogas system.

Ang foundation nakamontar na karon og 32 ka biogas system sa nagkadaiyang lungsod sa lalawigan, 50 porsento sa gasto ang giabaga sa Eco-Agri. Matod ni Moraca nga ang usa ka biogas unit makaprodyus og organikong abono nga igong makasuplay sa 10 ka ektarya nga humayan. Ang biogas system, gawas nga magprodyus og organikong abono, naghatag usab kinig panugnod alang sa kabalayan. Ang sludge usab epektibo sa pagkontrolar sa golden snail kun kuhol nga maoy dakong problema sa humayan.

Pinaagi sa Eco-Agri Foundation, ang mga mag-uuma abagan usab sa pagbaligya sa ilang abot. Pananglitan, si Ramon nakig-alayon sa nagkadaiyang organic rice farmers sa pipila ka lungsod ug dakbayan sa Negros. Ang mga mag-uuma makaseguro nga mapalit sa tag-P18 kada kilo ang humay nga ilang maprodyus ug dili na sila mabalaka sa pagbaligya niini. Ang Eco-Agri misaad nga mopalit sa tanang organikong humay nga maprodyus sa farmer-cooperators.

Ang Eco-Agri nagtagana usab og pinansiyal nga abag alang sa rehabilitasyon sa humayan nga ikombertar ngadto sa organikong humayan. Kon ang mag-uuma walay kuwarta, ang foundation magtagana og binhi, abono, kagamitan ug teknolohiya aron ang mag-uuma makabalising dayon gikan sa kombensiyonal nga pagpanguma ngadto sa organikong pagpanguma. Ang maani unya pagabahinon sa foundation ug sa tag-iya sa yuta.

Duna usay laing mga plano si Ramoy Uy nga makabenepisyo ang mga mag-uuma, labi na kadtong mingsagop sa organikong pagpanguma. Maong dako ang iyang pagpasalamat sa nailado niyang RU shredders nga nakapahigayon niya sa pagbangon gikan sa pagka bangkarota, kay natigayon niya kining tanang mga proyekto. Gibutyag ni Moraca nga si Ramon naggahin og P8 ka milyon nga pundo alang sa mga aktibidad sa Eco-Agri Foundation.

Sinulat ni Zac B. Sarian nga gihubad sa Binisaya ug napatik sa Bisaya magazine