Benepisyaryo sa Land Reform nga Nahimong Milyonaryo

UNSAY gibuhat sa kanhi walay yuta ug benepisyaryo sa land reform nga mahimong milyonaryo?

Sa kaso ni Nelson Taladhay, 46, ang yawe mao ang pagtanom og rubber trees ug mais. Si Nelson wala makapanag-iyag kaugalingong yuta hangtod sa 1995 sa dihang ang kagamhanan mihatag kaniya og duha ka ektarya didto sa Brgy. Masiag, Bagumbayan, Sultan Kudarat. Bakilid ang dapit apan ang klima haom sa pagpanguma.

Sa 1996, nagtanom siyag usa ka libo nga rubber trees seedlings sa iyang duha ka ektarya. Tungod kay ang mga linya kun rows giulang og 10 ka metro ug ang mga punoan nga gitanom may tagduha ka metro ang gilay-on sa linya niini, duna siyay igong espasyo nga magamit sa pagpananom og mais taliwala sa linya sa mga punoan. Nananom siyag hybrid corn varieties niadtong panahona aron mahimo siyang makaani og labing menos lima ka tonelada sa ugang linubo nga mais matag ektarya.

Bisan og tag-P8 ngadto sa tag-P9 kada kilo ang presyo sa mais sa sayong mga tuig sa iyang pagpananom, ang pagpatubo og mais mokita gihapon. Mga P10,000 lang matag ektarya ang gasto sa produksiyon, matod ni Nelson. Busa mikita gihapon siyag P30,000 matag ektarya sa upat ka buwan nga pagpatubo sa mais. Nagpahigayon siyag duha ka cropping sa usa ka tuig ug napalapdan niya ang iyang pagpananom pinaagi sa pagbubo og balik sa iyang kita.

Maoy pagtuo ni Nelson nga perfect farming combination ang rubber trees ug hybrid corn. Kay samtang naghulat siya nga makuhaan sa unang commercial latex ang punoan sa goma unom ka tuig human sa pagtanom sa semilya, masaligan ni Nelson ang kita gikan sa mais alang sa ilang panginahanglan.

Sa kita gikan sa mais, nakahinay-hinayg pamalit si Nelson og dugang luna nga karon gilangkob na sa 15 ka ektarya. Apan ning 15 ka ektarya, upat lang niini ang kasamtangang gitamnan og mais. Ang unom ka ektarya giokupar sa upat ka tuig na nga rubber trees, ug ang sobra gitamnan og mga Gmelina ug high-value fruit trees sama sa lansones, buongon, duryan, rambutan ug uban pa.

Nagtagana man lang tuod siyag upat ka ektarya sa iyang kaugalingong luna alang sa mais, apan sa kinatibuk-an, 50 ka ektarya ang iyang natamnan. Kini tungod kay daghan sa mga nanag-iyag yuta nagprenda sa ilang umahan ngadto niya sa tag-P30,000 ngadto sa P40,000 matag ektarya.

Ug kay ang mais mahimong patuboon sa tibuok tuig sa Masiag, gihan-ay niya ang tibuok tuig nga eskedyul sa pagpananom aron matag bulan duna siyay mais nga ikatumod ngadto sa dagkong pumapalit. Ang nakanindot ra ba kay duna siyay pumapalit nga andam mokompra sa tanan niyang produksiyon. Busa, wala na siyay problema sa pagbaligya sa mga abot sa iyang umahan.

Sa pagpananom og mais, gisunod niya ang zero tillage system kay dili siya makagamit sa de makinang kahimanan tungod sa kabakilid sa mga yuta. Nahimo niya kini pinaagi sa pagtisok sa binhi dinha sa yuta. Kasagaran duna siyay 10 ngadto sa 15 ka lumilihok nga maoy magpahigayon sa pagpugas matag adlaw. Bayran niya ang mga lumilihok sa matag ektarya nga matamnan. Ang napulo ka tawo, matod niya, mahimong makapugas og usa ka ektarya sulod sa lima ka oras diin mabayran silag P1,500. Busa ang matag usa makapahat og P150 sa lima ka oras nga pagtrabaho.


Aron maseguro nga ganahan motrabaho ang iyang mga lumilihok, hatagan niya kinig kape ug esnak gawas nga cash ang ibayad. Matod niya, usa kini ka paagi aron makaseguro siya nga dunay makuha nga trabahante alang sa iyang umahan.

Maoy paborito niyang barayti sa mais ang Bioseed 9909, usa ka single cross hybrid nga himungahon, masanggi sulod sa 105 ngadto sa 110 ka adlaw gikan sa pagpugas. Igo-igo ra ang gitas-on niini mga 220 ngadto sa 230 sentimetro maong sayon rang sanggion kaysa tag-as nga mga barayti. Makasugakod usab kini sa stalk rot ug ear rot nga kasagarang problema sa South Cotabato.

Mahimo gayong mokita sa Bioseed 9909 kay makaani mag 6 ngadto sa 7 ka tonelada sa linubong mais nga dunay 14% moisture content matag ektarya. Sa kasamtangang presyo nga P12.20 ngadto sa P14 kada kilo, dako gayod ang kitaon kay ang kasagarang gasto sa produksiyon P25,000 ngadto sa P30,000 ra man. Bisan pag idugang ang gasto sa pagsanggi, paglubo, pagpauga ug pagbiyahe niini ngadto sa pumapalit, dako pa gihapon ang kita.

Karon, dunay bag-ong barayti nga ginatanom si Nelson. Kini ang Healer 101, usa ka GMO variety nga may potensiyal nga ani nga 11 ka tonelada matag ektarya. Kining partikular nga barayti wala na magkinahanglan nga esprehan batok sa corn borer. Dili usab kini madaot sa herbicide maong mahimong mogamit og herbicide aron mapuo ang mga sagbot sa luna nga dili madaot ang tanom nga mais. Usa ka dugang maayong butang sa Healer 101 kay maanihan og first class grains nga ampay sa mga feed miller. Dagko ang lusok niini nga may pagka sinawon nga dark yellow nga ampay usab sa mga pumapalit.

Nagtanom usab si Nelson og white corn nga mahimong kan-on sa tawo. Nakita niya nga ang pagpatubo sa puti nga barayti moganansiya usab. Hinuon, diyotay ra ang maani niini kaysa yellow hybrid. Sa kasamtangan, ang presyo sa binhi sa white corn nagatungtong lang sa P18 kada kilo.

GOMA ALANG SA HATAAS NGA PANAHON
Sa hataas nga panahon, ang goma maoy dakong panguwarta ni Nelson. Sukad nga nagsugod siya sa pagsanggot sa mga punoan niadtong 2003, ang iyang 1,000 ka punoan sa goma padayon nga naghatod niyag kita hangtod ning mga adlawa ug sa pipila ka tuig pa nga moabot. Karon, moani siyag 800 ngadto sa 1,000 ka kilo sa cup lumps (nahulma sa bagol sa lubi) matag buwan nga karon mabaligya sa tag-P88 kada kilo.

Sa mosunod nga duha ka tuig, gilaoman ni Nelson nga makakuha siyag pito ka pilo sa iyang kitaon karon gikan sa iyang mga punoan sa goma. Kini tungod kay ang mga goma nga iyang gitanom sa unom ka ektarya, nga karon upat na ka tuig, mahimo nang kakuhaan og tagok.

Layo na gyod ang naabot ni Nelson sukad niadtong panahon nga na-award ang duha ka ektarya isip usa sa mga benepisyaryo sa reporma sa yuta niadtong 1995. Usa na siya karon ka milyonaryo.
Niya pa, gikan gyod siya sa pobre kaayo nga pamilya. Ang iyang inahan nanginabuhi nga usa ka ordinaryong tindera sa merkado. Apan bisan pa niini, nakatapos si Nelson sa kursong Komersiyo isip usa ka working student sa Notre Dame of Dadiangas (karon unibersidad na). Siya ug ang iyang asawa, ang kanhi Sonny Frias, magpirme sa Masiag. Hinuon, ang magtiayon dunay laing dakong balay sa Nurallah diin nanimuyo ang tulo nila ka anak samtang nanagtungha. Mapasigarbohon si Nelson nga ang ilang duha ka anak babaye mga honor student ug nagtungha sa elementarya ang kinamanghoran nga usa ka lalaki.

Sa paghatag og hinabang, si Nelson may kaugalingong paagi. Isip usa ka kagawad sa barangay, nagdawatan siyag honorarium nga P8,400 matag bulan. Gigasto niya kining kantidara alang sa walo niya ka eskolar sa high school nga ang matag usa magdawatan og P85 matag buwan.

Ang kalamposan ni Nelson mahimong makadasig sa liboan ka land reform beneficiary sama niya. Posible usab sila nga mahimong milyonaryo. Ug nganong dili? Basta magkugi lang!

Sinulat ni Zac B. Sarian nga gihubad sa Binisaya ug napatik sa Bisaya magazine