Ang Komersiyanteng Kababayen-ang Mag-uuma sa Mindanao

SA ulahi nakong pagbisita sa Mindanao sa pagpangita og makadasig nga mga sugilanon sa pagpanguma aron sulaton, gikabagat nako ang malamposong kababayen-ang mag-uuma. Gradwado ang pipila kanila samtang ang uban igo lang nakatungtong sa hayskol.
Sa dihang akong gikabagat si Josephine Roquero, 45, sa Barangay Ugalingan, Carmen, North Cotabato, ako siyang giingnan nga mora siyag usa ka airline stewardess ug dili usa ka mag-uuma sa mais gumikan sa flawless niyang pamanit. Mikatawa lang siya, apan, nakaseguro ko nga mas nakaangat ang iyang panginabuhi isip mag-uuma sa mais kaysa kon usa siya ka airline stewardess.

Gradwado sa Komersiyo si Josephine nga nakat-on sa pagpananom og mais sa bata pa. Gihinubay niya nga ang iyang inahan maoy mag-uuma sa pamilya nga nanagpatubo og mais samtang ang iyang amahan misulod sa buy-and-sell business. Gitug-an niya nga nakuha niya gikan sa inahan ang gugma alang sa pagpananom samtang ang iyang amahan usab ang nagsilsil kaniya sa abilidad sa pagnegosyo. Si Josephine karon usa ka mag-uuma og negosyanteng babaye.

Natapos niya ng iyang commerce degree sa Notre Dame of Kidapawan. Human sa gradwesyon, mitrabaho siya isip kaswal nga empleyado sa Development Bank of the Philippines nga magdawatan og P2,500 matag buwan. Human sa duha ka tuig, miluwat siya sa iyang gitrabahoan aron mosulod sa pagpananom og mais. Nagustohan niyang itanom ang mais tungod kay wala pay upat ka buwan, mahimo na kining anihon ug mahimong kuwarta.

Nagsugod siya sa kinaugalingon niyang pagpananom og mais sa 1992. Sa mao usab nga tuig, naminyo siya kang Paul Roquero, nga karon usa na ka retiradong army sergeant. Tungod kay anaa sa army si Paul, wala kiniy panahon sa pagtabang niya sa pagpanguma. Apan karon, nagsugod na usab kini sa kaugalingon niining farm project – ang rice production. Ang corn business gisalig kang Josephine.

Si Josephine nagpatubo sa kaugalingon niyang corn crop ug namuhunan sa ubang mga mag-uuma sa mais. Sa miaging tingpananom, nagtanom siya og GMO corn variety nga gitawag og Healer 101 sa napulo ka ektarya sa kaugalingon niyang luna ug laing 10 ka ektarya sa giprenda kaniya. Isip usa ka corn trader, namuhunan siya mga mag-uuma nga nagtikad og kinatibuk-ang 300 ka ektarya. Paliton niya ang mga naani sa mga mag-uuma nga iyang gihatagag puhunan ingon man usab ang pagbiyahe niini.

Sa pagpamuhunan sa ubang mga mag-uuma sa mais, mag-advance si Josephine og inputs ngadto sa mga mag-uuma nga nag-apil na sa mga semilya, abono, herbicide ingon man usab cash alang sa pag-ani, paglubo ug pagpauga. Dili siya mopatong og interes apan nakaseguro siya nga siya ang makapalit sa mga naani sa mga mag-uuma. Kini ang naglangkob sa iyang trading operations.

Dako kaayo ang iyang corn trading. Kini ang hinungdan nga mipalit siya og upat ka 10-wheeler truck ug usa ka Forward truck nga maoy gamiton sa paghakot sa mga mais gikan sa umahan ug itumod ang linubo nga mga mais ngadto sa mga feed miller ug ubang pumapalit.

Bisan og ang iyang corn trading maoy nahatagan niyag daghang oras, dili niya kalimtan ang pagbubo usab og duha ngadto sa lima ka oras sa pagsusi sa iyang umahan sa mais matag Sabado. Giisip man god niya ang iyang kaugalingon nga hands-on corn farmer.
Si Josephine usa lang sa upat ka magsoon nga misulod sa samang negosyo. Ang iyang manghod nga si Eunice Sumagka usa usab ka commerce graduate ug corn farmer. Nananom kinig mais sa 10 ka ektarya sa luna niini ug sa laing tulo ka ektarya nga pinrenda.

Gibutyag niini nga ang GMO variety, Healer 101, mokita gayod nga tanom. Matod niya nga sa miaging tingpananom, natala niya ang tanan niyang nagasto ingon man usab ang kinatibuk-ang kita gikan sa 1.5 ka ektarya nga iyang gitamnan og Healer 101. Nakatigom siyag 9.7 ka tonelada sa dried kernels (14% moisture content) nga iyang nabaligya sa tag-P14.80 kada kilo. Migasto lang siyag kinatibuk-ang P55,000 sa 1.5 ka ektarya nga plantasyon, apil na ang binhi, abono, herbicide, labor, paghakot, pagpalubo, pagpauga ug pagbaligya. Ang kinatibuk-an niyang kita mikabat og P143,000 nga may limpyong kita nga P88,500.

Si Eunice aktibo usab sa financing sa humay imbes nga sa mais. Kasamtangan kining namuhunan sa mga mag-uuma nga nananom og humay nga mokabat og 100 ka ektarya.

Diversified Woman Farmer
Tandi sa managsoon nga nahisgotan nato sa itaas, si Remedios Gamit sa Brgy. New Pangasinan sa Koronadal City, nag-opereyt og gamayng proyekto. Nanguma lang siya sa duha ka ektarya samtang ang iyang bana nagmaneho og traysikol alang sa dugang nilang kita. Si Remedios Gamit angay lang sad nga hatagan og espesyal nga pagtagad kay siya usa ka maayong modelo alang sa small-scale diversified farming.

Halos ang tanang porsiyon sa duha ka ektarya nga umahan ang gitagana sa GMO corn apan nakakuha siya og padayong kita gikan sa iyang mga utanon. Sa panahon sa una namong pagbisita, ang mga batong nanghimunga na. Apan dili usab madugay, si Remedios magsugod na usab sa pagpangani sa iyang okra. Matod niya nga ang okra usa ka maayong kapanguwartahan. Ang pagpangani niini mahimong ipahigayon matag adlaw o matag duha ka adlaw ug ang presyo kasagaran mabaligya niya sa tag-P20 kada kilo. Laing paborito niyang mga utanon nga iyang gitanom in rotation mao ang saluyot, kamatis, talong, paliya ug sili. Ang calamansi laing tanom nga mihatag kang Remedios og steady income.

Lain usab nga kasaligan nga mokita ning babayeng mag-uuma mao ang iyang mga baka. Duna siyay upat ka himsog nga hingkod nga Brahman ug usa ka nati. Ang labing dako, matod ni Remedios, mahimong mabaligya og P35,000 matag usa samtang ang nati mahimong mabaligya sa P17,000. Dili na daotan nga supplementary income nga madugang sa unsa may iyang kitaon sa iyang utanon ug mais.

Gikabagat usab nato ang laing kugihang babayeng mag-uuma panahon sa among pagbisita sa Mindanao. Nag-apil kanila si Yolanda Sales sa Bagumbayan, Sultan Kudarat; Vicky Madelo sa Brgy. Sarabia, Koronadal City; Leticia Magbanua, 72 sa Ranzo, Carmen, North Cotabato.