SAYOP NGA PAGTUO

NANGULITOG kanako ang hilak ug danguyngoy sa usa ka babaye. Ang inangaw-aw niini sibawng miuliot ug nagbanda-banda sa duha ko ka dalunggan. Dili halayo ang iyang nahimutangan gikan kanako. Kinsa siya? Unsay iyang gihilakan?
“Hu-hu-hu! Gitambagan bitaw ka nako ganina nga ipaugma na lang ang imong pagtanod sa gitrabahong basakan,” namulong ang binuhat nga naghingos-hingos. “Bag-o pa god kang nahuwasan sa hilanat. Wala gyod ka magpatuo nako. Dili ka magpapugong.”
Sa dugay nakong paminaw sa gibuhiang mga pulong niini, naaninaw nako nga pamilyar ang iyang tingog. Kanunay ko na kining mabati.

Unya, dihay laing tingog – tingog sa usa ka batang babaye nga nangutana kon naunsa ang iyang tatay. Gitubag usab sa babaye nga natulog lang ang iyang tatay.
“Dugaya momata Tatay! Pukawa, Nay!
Nahilom ang inahan human sa pangutana sa bata,
Ang tingog sa batang babaye pamilyar usab sa akong pandungog. Dili kaha sila ang akong… dili seguro, uy! Basin og nasayop lang ko.
Naputol ang akong paghunahuna sa dihang misango sa akong ilong ang baho sa dinagkotang kandela. Unya may nadungog kong laing kabanha, nagkalangas nga mga tawo. Morag nanagdali sila. Dihay kalangas nga morag inagiot sa gabas nga miatras-abante sa kahoy. Ang kaingog ug kabanha nakaiknol sa akong galamhan ilabi na sa dihang nabati ko ang sagunson nga hinagtok sa martilyo ug lansang nga nagkasingkiay.
“Day, Susan, sugdan na ba nato ang pangadye?” matod sa usa ka tingog.
Susan? Siya ba si Susan nga akong asawa?
“I-Ikaw ang mag-igo, Iya Uray.”
Iya Uray? Kadtong silingan namong tigpangunahan ug pangadye sa patay? Unsa diay ni? Adunay patay? Kinsa ang namatay sa among pamilya?
Gikulbaan ko. Gibuka ko ang akong mga mata apan ngitngit ang akong nakita. Buot kong sangpiton si Susan apan ang akong tingog diha ra magpundo sa akong hunahuna. Ang akong baba daw sa gihidhirag epoxy. Giinanay ko paglihok ang akong mga kamot dayon ang mga tiil. Apan morag walay nahitabo. Wala akoy nabatyagan. Gihurot ko ang akong kusog. Apan kawang lang ang akong mga paningkamot. Dili nako malihok ang akong kalawasan. Gaan ang akong pamatyag ug ingon sa nagautaw-utaw ako sa hangin.
Sa maong pangadye nga giunhan ni Iya Uray, akong ngalan ang gipangayoag kaluwasan sa kalag. Ha? Patay na ako? Dios ko. Imo na diayng gikuha ang akong hinulamang kinabuhi, mga pulong nga nalanay lang sulod sa akong kahiladman.
Karon nagsaog ang akong hunahuna. Naluoy ako kang Susan ug Inday Maleen. Wala nay makatambayayong si Susan sa pagpadako sa among anak.
“Day, Susan, nia si Nong Buloy nga gisungko sa tatay ni Benog,” tingog sa laing babaye.
Si Nong Buloy embalmer? Embalsamahon diay ko? Ipaembalsamo ko ni Susan? Asa man siyag ibayad? Wa pa man tingali kaabot og tulo ka gatos ang among natipigan sa alkansiyang kawayan.
Misinggit ko ug misinggit. Dili ko magpaembalsamo. Apan sama sa gihapon kawang ang akong mga paningkamot. Morag dili makagawas sa akong baba ang mga pulong nga buot nakong ihatod ngadto kanila.
Unya mihunob ang dugayng kahilom. Sa akong hunahuna, lagmit nangandam na si Nong Buloy sa iyang himan sa pag-embalsamo kanako.
“Unsa man nang imong gihimo, Nong Buloy?” matod ni Susan.
“Akong prubahan, Day! Basin ug madalag remedyo.”
Nakaingon ko sa akong kaugalingon nga maghulat na lang sa sunod nga mahitabo. Total kon tusokon na sa heringgilya ang akong lawas ug suyopon ang akong dugo, dili ko na man kini mabatyagan.
Apan nasayop diay ko. Kay sa wala madugay, hibatyagan nako nga daw gisuyop ang akong dugo paingon sa akong walang bitiin. Ang pagsuyop kusog pa kaysa alimatok. Taudtaod gayod ang maong pagsuyop nga sa akong paminaw kon magdugay hayan mahutdan na kog dugo.
Ah-Ahhhh! Nakatuyhad ko sa kasakit!
Kalit kong nabuka ang akong mga mata. Naghangos ko nga gipaningot. Gikipat-kipat ko ang akong mga mata ug maoy misugat sa akong panan-aw ang usa ka lalaki nga nag-apong sa akong tiilan. Dili diay siya si Buloy Embalmer. Siya si Buloy Tambalan.
“Komosta?” sugat kanako ni Nong Buloy dayong tindog. “Unsay paminaw sa imong lawas?”
“G-Giuhaw ko,” maoy akong nabungat.
Ang mga tawo nga nahingangha sa hitabo morag nakakitag multo – nagkaras-karas nga nanagan paingon sa gawas diin milugapak kadtong lungon nga wa pay pintal nga tingali nadam-agan. Si Nong Buloy, Susan ug Maleen mao ray nagpabilin.
Si Susan nga nahingangha usab wala dayon makalihok sa iyang nahimutangan. Ang iyang tuong kamot gibira ni Maleen. “Nay, Nay, mata na Tatay.”
Apan wala pa gihapoy timik ang akong asawa. Diha pa siya makalihok sa dihang giingnan siya ni Nong Buloy nga magkuha og tubig.
Gitunol ni Susan ang usa ka basong tubig ug dali-dali kong gitungab. Human matiti ang sulod sa baso, nangigham ko unya giatubang si Susan.
“U-Unsay nahitabo kanako?”
Apan imbes si Susan ang motubag sa akong pangutana, misagbat si Nong Buloy. “Napaakan kag halas nga udto-udto, Nog. Maayo na lang kay hilom kong gisungko sa imong Tatay. Namasin ang tiguwang nga malibre ka.
Tuod. Nahinumdom na ko. Sa akong pagpauli ganina, miagi ko sa pilapilan ug samtang nanubay may kalit nga mipaak sa wala kong bitiis. Natikluhod dayon ko ug miawop ang akong panimuot.
Nakapanglingo ko. Nadapuwas ko ang duha ka palad sa akong nawong ug wala ko tuyoang maitlib ang akong ngabil.


KATAPOSAN