Sea Horse: Misteryosong Linalang Sa Dagat Nga Gikabalak-ang Mapuo

ANG seahorse usa ka misteryosong linalang sa dagat nga natakli sa mitolohiya. Ang mga Insek nagatuo nga aduna kiniy mahikanhon o medisinal nga epekto sa tawo. Gigamit kini nga panambal sa problema sa ginhawaan, throat infections, arteriosclerosis, kidney disease, goiter, lymph disorders, sakit sa panit, pagkabaog, sexual impotence ug uban pa.

Gituohan usab nga kini usa ka gamhanang aphrodisiac (pangpukaw sa panginahanglang sekswal) nga sa dugay nang panahon gigamit sa mga Insek ug ubang mga Asyano, gatosan ka tuig ang milabay usa mamugna ang kontrobersiyal nga Viagra.

Tungod sa praktis sa mga Insek alayon usab sa negosyo sa akwaryum, daghan ang nanguha og mga seahorse, diin mas kusog ang pagkuha kaysa pagsanay. Kining kahimtang nakapugos sa World Conservation Union sa pagtala sa 32 ka matang sa mga seahorse nga gihulga sa pagkapuo sa sabakan sa dagat. Gibanabana nga 20 milyon ka mga seahorse ang nakuha sa dagat matag tuig, diin ang 95 porsento niini gigamit alang sa medisina sa mga Insek, matod sa Project Seahorse.

Adunay dili mokubos sa 50 ka matang sa mga seahorse ang nahibaw-an lukop sa kalibotan. Sila nagapuyo sa kasarangan nga temperatura ug sa init nga tubig apan kasagaran anaa sa may igo-igong kainit nga tubig sa kabaybayonan sama sa Pilipinas. Kining mga gagmayng isda sa parat nga tubig kauban sa Syngnathidae family (order Gasterosteiformes), nga nagauban usab sa pipefish ug sea dragons.

Ang Hippocampus, siyentipikanhong ngalan sa seahorse, gikan sa pulong Greyigo nga nagpasabot og mikurbang kabayo, adunay gitas-on nga 2 ngadto sa 14 ka pulgada (inches). Nailhan kini nga adunay gamay apan bus-ok nga lawas nga gitabonan sa 50 rectangular body plates nga may managkalahing bulok – puti, dalag, pula, tsokolate, itom, abuhon, kupas ug estrayp. Ang ikog mahimong ilikos ug ang pormang tubo nga baba mosuyop og gagmayng shellfish, pasayan, ug mga gagmayng crustaceans isip pagkaon. Ang ulo ug mga pangunahang parte sa lawas kasagaran madala paitaas, nga ang porma sama sa usa ka kabayo. Molangoy kini nga paitaas ug ikapay-kapay ang iyang mga kapay ngadto sa 70 ka higayon matag segundo.

Ang seahorse magpalabay sa iyang adlaw sa pagpahulay pinaagi sa pag-angkla sa iyang kaugalingon sa iyang ikog. Ibalikos niya ang iyang ikog palibot sa mga pagang, seaweeds, eelgrasses o bisan unsang mga sayon nga butang sa salog sa dagat. Wala kiniy ikog nga sama sa isda. Aron makalangoy, gamiton niya ang pectoral fin ug dorsal fin, ang transparent fin sa iyang likod nga mokapay-kapay og 20 ngadto 30 ka higayon matag segundo. Ang dorsal fin makapaaginod sa seahorse ngadto sa unahan samtang ang pectoral fin maoy silbing timon aron makontrolar niya asa man siya paingon. Kasagaran molangoy kining pataas-paubos.

Nahimong labing lahi ang seahorse sa mga linalang sa dagat tungod sa kinaiya niini sa pagpasanay. Ang laki maoy moburos, maoy magbati ug maoy magpagawas sa ilang anak. Ang reproductive cycle magasugod sa panahon nga ang baye magdeposito sa 100 o sobra pang mga itlog sa pouch (pormag bag) nga anaa sa tiyan sa laki. Ang laki magpagawas sa iyang sperm ngadto sa pouch aron matabunok ang mga itlog. Ang bag-ong mipitik nga linalang maugmad sa male's pouch, mapahimsog sa ilang kaugalingong pughak. Ang incubation molungtad og duha ngadto sa unom ka semana, depende sa matang sa seahorse. Human maugmad ang mga embryos, ang laki manganak sa gamayng seahorse nga mokabat og usa ka sentimetro ang gitas-on, 15 ngadto sa usa ka gatos ka buok depende sa matang sa seahorse.

Ang mga seahorse adunay pagpanguyab nga molungtad og tulo ngadto sa pito ka adlaw. Gisagop nila ang monogamy, pagka matinud-anon ngadto sa usa ka seahorse ug makighilawas sa samang kapares sa tibuok panahon sa ilang pagpakabuhi. Matag buntag, magpasundayag silag panimbayang sayaw aron pagmatuod sa ilang panaghiusa.

Magtinambiray sila sa ilang mga ikog ug mag-ubay-ubay sa ritmo sa sulog sa dagat. Ang ilang panag-uban ingon sa giselyo na hangtod sa kataposan sa ilang kinabuhi. Kon ang usa sa ilang pares ang makuha sa tawo, ang nahibiling kapares layhan nang magpasanay. Kon makorehian kining maong kahimtang, ang pagpasanay niini ngadto sa bag-ong kapares kubos kay sa nauna.

Sa pagkakaron, dili mokubos sa 47 ka mga nasod libot sa kalibotan ang nahilambigit sa pagpanguha, pagpamalit ug pagpamaligya sa mga seahorse. Ang labing dagkong tigpangangkat mao ang Tsina, Hong Kong ug Taiwan. Ug ang Pilipinas usa sa mga dagkong eksporter. Dinhi sa nasod, gibanabana nga mokabat sa 70 porsento ang nangahanaw resulta sa dinaghan ug purgusong pagpanguha niini sa miaging napulo ka tuig. Ang mga tigpamalit sa Tsina mitanyag og $250 ngadto sa 450 matag kilo sa ugang seahorse ug $1,500 matag kilo sa mga buhi. Tungod sa dakong tanyag, daghan sa mga mangingisda sa nasod ang nanguha na lang og mga seahorse. Busa gikabalak-an nga diyotay na lang ang mga seahorse nga atong makita karon diha sa dagat.

Dunay mga paghingusog nga gihimo aron masalbar ang nahibiling populasyon sa mga seahorse sa atong kadagatan. Ang Project Seahorse nagtudlo sa mga mananagat sa nasod unsaon nga mapanalipdan ang mga seahorse gikan sa pagkapuo. Ang programa nag-awhag alang sa pagpamuhi og mga seahorse sa mga pondahan sa dagat. Apan ang kalamposan niini nagaagad sa partisipasyon sa mga mananagat ug mga tigpangangkat sa misteryosong linalang sa dagat.