Ang Kahinungdanon Sa Mainom Nga Tubig

We will only know the worth of water when the well is dry.
— Benjamin Franklin

SA tibuok kalibotan, ang tubig maoy labing mahinungdanon sa tanang mga likido. Bililhon kini labaw pa sa mahalong mga butang. Sa usa ka bulan nga walay pagkaon, ang tawo mahimong mabuhi apan mahimong mamatay kon walay tubig. Ingon niini kamahinungdanon ang tubig. Ang inadlawg kinabuhi nagpasig-uyon sa tubig ug nahulma niini. Kon wala ang tubig, imposible ang kalungtaran sa kinabuhi sa tawo.

Kining tinubdan sa kinabuhi naglangkob sa tulo sa upat ka bahin sa lawas sa tawo ug duha sa tulo ka bahin sa nawong sa Kalibotan. Kini ang tinuod nga esensiya sa kinabuhi. Ang pagkawala niini bisan tulo lang ka posento sa kinatibuk-ang tubig sa lawas moresulta sa pagkaluya, ug sa 10 porsento nga mawala makaingon sa seryosong hulga sa kinabuhi.

Depende sa klima, kinaiya sa pagkaon ug lawas, ang tawo kinahanglang moinom og mga walo ka baso matag adlaw. Apan kuydaw! Hinlo ba ang giinom nga tubig? Kini ang dakong pangutana nga gibalewala sa uban.

Sa kanhiay giilang sagrado ang tubig. Kini ang kasingkasing sa daghang mga relihiyon nga gigamit sa nagkadaiyang mga okasyon ug seremonyas. Apan sa mga dekada nga nanglabay, dili na kini usa ka elemento nga gihangop ug giprotektahan, kondili usa ka produkto nga gipasagdan.

Minilyon ka mga tawo karon libot sa kalibotan ang nag-atubang sa kakulang sa hinlo ug mainom nga tubig. Minilyon ang nangamatay nga kabataan matag tuig gumikan sa mga sakit nga dala sa hugaw nga tubig.

Dunay mga dapit sa kalibotan nga abunda sa tubig ug duna usay nag-uga lang, depende sa mga lugar nga gipuy-an. Sa among lungsod sa Garcia-Hernandez, ilabi na sa sentro, dili namo problema ang kahinguhaan og tubig nga mainom tungod kay kusog ang bul-og sa tubod sa Maambong nga nahimutang sa ibabawng bahin sa Barangay Calma. Apan sa ubang dapit nga wala kahinguhaang tubod sa tubig bisan sa poso, sama sa mga kabos nga nasod sa Aprika, bililhong kaayo ang tubig labaw pa sa brilyante ug bulawan.

Duna man ganiy magsalig sa ulan isip ilimnong tubig ug gamit sa paghikay sa pagkaon. Nakasulay na ko niinig inom niadtong milangyaw ko sa San Francisco, Agusan del Sur. Enero 1999 kadto nga gidala ako ni Manang Goria, inahan sa akong maninoy, didto sa Kauswagan aron maglampas sa ilang yuta. Wala makatutol ang akong galamhan sa pag-inom sa tubig ulan nga midagayday sa punoan sa lubi ug gisawod sa kontener nga dunay salaan. Hinuon, ang tubig nga among makuha sa kontener amo unang initon usa imnon. Apan unsa na lang kon wala usay ulan?

Nahinumdom ko sa gisugid sa akong Lolo Enrique, nga panahon sa Ikaduhang Gubat sa Kalibotan, diha kunoy mga tawo nga miinom og ihi sa kabaw. Kon tinuod man ugaling kadto, nagtuo kong nagsakit ang tiyan sa maong mga tawo. Tiaw bay ihi sa kabaw? Kahugaw niadto! Apan sa tawong giuhaw ug walay laing kapaingnan nga matubag ang panginahanglan sa iyang kauhaw, dili kini imposible.

Niadtong bata pa ko, kon mangahoy kos wawog, maoy tighupay sa akong kauhaw ang tubig sa sapa nga hinlo, tam-is ug tanlas tagamtamon. Maglasnit lang kog dahon sa saging ug pormahong imbudo aron dunay ikasawod sa nagdagayday nga tubig sa dakong bato. Apan karon wala nay tubig ang maong dapit sa sapa. Nahimo nang tunaan sa kabaw. Hinuon sa ubang mga sapa aduna pay tubig apan dili na mainom sa tawo. Labihan na ka kontaminado: sa mga kemikal, sa mga hugaw sa panimalay, sa tawo, sa hayop ug uban pa. Sa padayong pagdaghan sa tawo nga namuyo sa ibabawng bahin sa lungsod, labi pa unya kining makontaminado.

Ang hinlo, ug padayong suplay sa mainom nga tubig mahinungdanon sa matag komunidad. Ang katawhan sa dagkong mga siyudad kasagaran moinom og tubig gikan sa tinubdan nga gikan sa mga laguna, suba ug reservoir. Usahay ang mga tinubdan haduol sa komunidad. Ug usahay usab, ang suplay sa mainom nga tubig makuha gikan sa tinubdan nga gatosan ka milya ang gilay-on.

Kon maghunahuna ka diin gikan ang tubig nga imong giinom, mahinungdanon nga ikonsiderer dili lang ang bahin sa suba o laguna nga imong makita, apan apil na ang kinatibuk-ang watershed. Kini ang dapit diin maggikan ang tubig nga modagayday paingon sa suba, laguna o reservoir. Sa mga hilit nga lugar, ang katawhan, makakuhag suplay sa tubig sa ilawom sa yuta pinaagi sa paggamit og bomba kun poso aron masuyop ang tubig paingon sa ibabaw. Apan kasagaran usab, hangin ang makuha.

Dako ang nag-atang nga hagit sa tawo aron mapadayon ang suplay sa luwas ug mainom nga tubig pinaagi sa aktibong pagpapel sa pagpanalipod sa tinubdan sa mainom nga tubig. Dunay daghang mga paagi nga ang usa ka tawo moapil ning maong kawsa. Ang ubang tawo mahimong motabang sa paghinlo sa watershed nga maoy tinubdan sa tubig sa komunidad. Sa laing bahin usab, ang ubang mahimong moapil sa pagpanalipod nga aktibidad aron malikayan ang kontaminasyon sa tinubdang tubig ilawom sa yuta nga naghatag og tubig sa komunidad. Wala kiniy gipihig. Ang tanan mahimong makaapil ug mohimo sa ilang bahin aron makonserbar ang ilimnong tubig ug mapahiluna sa husto ang mga kemikal sa panimalay.

Kon mapanalipdan ug makonserbar ang hinlo nga tubig nga sarang makasuportar sa padayong nagkadako nga populasyon, dakog purohan nga magmalungtaron ang kinabuhi sa tawo paglabay sa katuigan. Busa ampingan ug dili usik-usikan ang tubig alang sa katunyahan sa atong henerasyon ug sa mosunod pang henerasyon. Kay akong napanglantawan nga dili imposible nga moabot ang panahon nga mahisama kita kang Kevin Costner sa pelikulang “Waterworld” diin maoy iyang giinom ang ihi nga iyang gisawod sa usa ka purifier.