Ang Masilakong Kahimtang sa Cacao

NING mga adlawa, padayong misanag ang talan-awon sa dumalayong pagkaugmad sa industriya sa cacao dinhi sa Pilipinas. Niini, angay pasalamatan ang Success Alliance program nga gilusad lima ka tuig na ang minglabay ubos sa Cocoa Foundation of the Philippines nga gisuportahan sa mga grant gikan sa US Department of Agriculture ug ubang tinubdan. Maoy nagdumala sa implementasyon sa programa ang ACDI/VOCA, usa ka non-profit organization nga nagbase sa Amerika nga nakiglambigit sa pag-ugmad sa mga komunidad sa daghang bahin sa kalibotan.

Sa donors and investments forum nga gipahigayon sa Dakbayan sa Quezon di pa lang dugay, miingon si Edward F. David, ang presidente sa CocoaPhil, nga ang cacao development program nakahunat na aron makabuylo sa pagkab-ot sa katumanan niini. Sa dihang ang proyekto gilusad lima ka tuig na ang minglabay, dili pa prayoridad ang produksiyon sa cacao. Wala kini mahiapil sa listahan sa mga prayoridad nga high-value crops sa Department of Agriculture. Apan karon lahi na. Gitaho ni David nga ang DA miitsa na sa ilang matinud-anong pagsuportar sa programa.

Kini usa ka tukma nga desisyon tungod kay ang pagkaugmad sa cacao industry makahatag og dugang kita sa gagmayng mga mag-uuma, labi na sa mga lugar sa nasod nga nananom og lubi. Sa banabana, dunay 2.4 ka ektarya nga pulos lubi ang gitanom nga haom alang sa intercropping sa cacao. Ang usa ka ektarya niini mahimong tamnan og 600 ka punoang cacao nga isal-ang sa matag punoan sa lubi.

Gitaho sa CocoaPhil nga kon ang 10 porsento sa mga luna nga gitamnag lubi matamnan usab og cacao, kini moprodyus og sobra sa 200,000 metriko toneladang cacao nga kon i-export mobalor og $300 ka milyon. Ang 75 porsento ning maong bili mabuhos ngadto sa mga komunidad nga maoy magpadagan sa lokal nga ekonomiya niini.

Sa laing bahin, sa gipahigayong donor and investments forum, gipresentar usab ni Josephine Ramos sa CocoaPhil ang cacao industry development roadmap. Gihisgotan niya ang mga dapit nga labing maayong tamnan alang sa pagprodyus og cacao diin sila nagpahigayon na usab og aktibidad sa pagpalambo sa maong mga dapit. Nahiapil sa iyang listahan ang Cagayan sa amihanang Luzon, Calabarzon, Bicol, Palawan, Davao Region, Panay ug Zamboanga Peninsula.

Sa Phase I o sa unang tulo ka tuig sa programa, maoy giatiman ang hugtanong pagbansay-bansay sa mga tigbansay ug mga mag-uuma sa basic cacao production. Ning maong mga tuig, natumbok na ang girekomendar nga mga matang, nakapasubol og mga binhi ug nakapasanay sa mga semilya. Ang trainees gibansay sa seedling production, pag-establisar sa plantasyon, pagpangabono, pest and disease management, pagpamuong, pagpangani, postharvest handling ug uban pa.

Sa pagkakaron, matod ni Nicholas Richards sa ACDI/VOCA nga maoy nagdumala sa implementasyon sa Success Alliance program, 900 ka mag-uuma na ang napailawom sa pagbansay-bansay. Ug sa kinatibuk-an, 99 ka tigbansay na ang nabansay nga karon naghatag nag mga giya ngadto sa mga mag-uuma.

Dugang pa niya nga 60 ka nurseries na ang napahimutang sa nagkadaiyang dapit nga haom sa pagtanom sa cacao. Ning higayona, 900,000 rootstocks na ang napatubo ug 340,000 ka punoan sa cacao ang nahibalik ang kahimsog sa pagtubo. Maoy panlantaw sa programa nga makatanom og 50 ka milyon ka punoan sa cacao.

Aron mapadayon ang pagkaugmad sa industriya sa cacao, ang ACDI/VOCA misagop sa "Value Chain Approach." Gipasabot ni Richard nga ang value chain approach naglakip sa pagpakiglambigit sa daghang gagmayng kompaniya ug gagmayng mag-uuma diha sa value chains nga dunay potensiyal sa paglambo. Kini nagpasabot sa pagbukas sa access sa tinubdan ug pag-iway sa mga babag aron makasugakod sa kompetisyon, sa pagtuo nga ang kaandam sa kompetisyon magdala sa kauswagan.

Gipahimug-atan ni Richards nga ang pagkunhod sa kawad-on dili dumalayon kon walay ekonomikanhong pagtubo, nga nagkinahanglan sa paglambo sa mga industriya sama sa cacao. Dugang mahinungdanon, ang mga kabos angayng mahilambigit sa mga oportunidad sa paglambo.

Ang sunod nga mahinungdanong atimanon mao ang pagseguro sa produksiyon sa dekalidad nga cocoa beans nga makapasar sa standards nga gisitar sa international buyers. Kining mga buyer nagkinahanglag fermented beans kay ang na-ferment nga cocoa beans makamugna og cocoa flavor nga nagustohan sa kadaghanan. Ug busa, ang Success Alliance program, nagsangyaw sa pagtukod og fermenting and drying facilities. Kining maong mga pasilidad magsilbi usab nga quality assurance facilities, supply and market collection points, ug access points alang sa farm inputs. Magsilbi usab kini silang information centers alang sa kasayoran sa presyo, suplay ug panginahanglan.

Usa ka maayong kalamboan nga ang sektor nga pribado nakiglambigit usab sa pagsangyaw sa industriya sa cacao dinhi sa Pilipinas. Kahinganlan dinhi ang Mars Inc., usa ka dakong tiggama og tsokolate sa Amerika, nga mihatag og dakong suporta sa pagpalambo sa industriya sa cacao sa nasod. Gani, sa miaging Abril, usa ka demo ug training center sa nagkadaiyang aspeto sa negosyo sa pagprodyus og cacao ang napahimutang sa cacao farm ni Charita Puentespina sa Dakbayan sa Davao. Sa maong cocoa farm, mahimong mobisita ang mga cacao farmer ug makakat-on sa bag-ong teknik sa cacao production ug pagproseso sa liso sa cacao.

Sa pag-implementar sa cacao development program, ang gagmayng mag-uuma nadugtong sa merkado diin sila makakuha og maayong presyo alang sa ilang naani, sa lokal nga merkado ug sa gawas sa nasod. Dunay dakong kakulangon sa suplay sa cocoa, labi na gikan sa rehiyon sa Asya. Kahinumdoman nga ang Malaysia kanhi usa ka dakong prodyuser og cacao apan gibahas nila ang ilang mga plantasyon sa cacao ug gihulipan sa palm oil. Usa ka dakong rason nganong ang Malaysia mibalising gikan sa pagpananom og cacao tungod kay nakasinati silag dieback disease ug seryosong peste sama sa cacao pod borer.

Busa karon, usa ka maayong oportunidad sa lokal nga mag-uuma ang pagprodyus og cocoa beans alang sa lokal nga merkado ug sa gawas sa nasod. Matod sa CocoaPhil, ang merkado sa rehiyon sa Asya dako kaayo ug nagtubo. Ang mga tigproseso sa cocoa beans sa rehiyon dunay kasamtangang kapasidad sa paggaling og 620,000 metriko tonelada apan duna lay 150,000 metriko tonelada sa fermented beans nga maprodyus sa rehiyon. Ang hiniusang imports sa Japan, China, Malaysia ug bisan Indonesia ngadto na sa West Africa mokabat ra sa 220,000 metriko tonelada.

Apan pila man gyod ang kitaon sa mananom og cacao gikan sa usa ka ektarya? Sa pagtuon sa CocoaPhil, ang 600 ka punoan sa cacao nga gisal-ang sa pagtanom sa mga punoan sa lubi mahimong mokitag P60,000 matag tuig. Kon tulo ka ektarya ang matamnan, mahimong moabot sa P180,000 matag tuig ang dugang kita sa usa ka mag-uuma nga maoy magbukas sa dalan aron makalingkawas siya ug ang iyang pamilya gikan sa kakabos.

Kon magmalamposon ang Success Alliance program, makapaabot kita og dugang kalamboan. Ug nianang higayona, ang Pilipinas mahimong usa na ka dakong prodyuser sa dekalidad nga liso sa cacao.

Sinulat ni Zac B. Sarian nga gihubad sa Binisaya