Kaugmaran sa Sweet Sorghum

PASPAS nga mitigbabaw karon ang interes sa sweet sorghum. Daghang imbestor ang mingsulod karon sa pagpananom ning maong tanom alang sa commerial production tungod sa daghang kagamitan niini. Sa minglabayng pipila ka tuig, ang kagamhanan nag-ugba og nasyonal nga programa alang sa produksiyon sa sweet sorghum isip kahinguhaan sa ethanol alang sa biofuel. Ug gawas sa biofuel, duna pay daghang mahinungdanong produkto nga matigayon gikan sa sweet sorghum.

Nainterbiyo nato di pa lang dugay si Dr. Heraldo Layaoen, ang team leader sa research and popularization sa sweet sorghum, isip usa ka bag-ong tanom alang sa mga mag-uuma sa tibuok kapupud-an. Si Dr. Layaoen mao ang bise presidente sa Mariano Marcos State University sa Batac City, Ilocos Norte.

Gibutyag niya nga usa sa dako ug bag-ong imbestor sa sweet sorghum production and processing, si Wellington Chanlim sa Bantayan Island sa Sugbo. Gawas sa pagpadagan og dakong poultry operation sa Kabisay-an (kon dili man sa tibuok nasod) nga nagbuhi og usa ka milyon nga layer, si Mr. Chanlim misulod usab sa large scale piggery, feed milling, organic fertilizer production, egg tray manufacturing ug power generation.

Si Chanlim nagsugod pagpananom og sweet sorghum sa 100 ka ektarya. Duna siyay maayong rason nganong gisulod niya ang sweet sorghum production and processing kay pangandoy niyang makatukod og kaugalingong distileriya. Tumong niya nga makaprodyus og labing menos 25% sa lughason nga iyang gikinahanglan sa iyang feed milling ug kalambigit nga negosyo. Ang lusok mahimong magamit isip hulip sa mais sa iyang livestock ug poultry feeds. Gawas sa lusok, si Chanlim mogamit usab sa syrup nga matigom gikan sa duga nga makuha gikan sa punoan sa sweet sorghum.

Duna usab siyay laing kagamitan alang sa sweet sorghum. Pananglitan, si Chanlim sa kasamtangan nag-alima og 200 ka buok baka. Ang preskong pinutol nga sweet sorghum mahimong ipakaon sa mga baka. Ang dahon ug lindog mahimong ipreserbar isip silage nga ipakaon sa mga hayop sa umahan.

Dugang sa mga baka, si Dr. Layaoen misugyot ngadto sa negosyanteng Sugboanon nga magbuhi usab og Murrah buffalo sa operasyon niini. Ang buffalo mas labing taas og lahutay kaysa baka ug mahimong pasabsabon dili lang sa mga dahon sa sweet sorghum apan sa bagase usab nga maprodyus sa proseso sa pagkuha sa duga ning maong tanom. Ang bagase mahimo usab nga gamiton isip lughason sa paghimo og egg trays. Si Chanlim nagpadagan usab og dakong egg tray manufacturing operation dili lang alang sa kaugalingon niyang poultry apan alang usab sa ubang poultry raisers sa Bantayan Island.
Ang hugaw sa mga buffalo ug ubang hayop mahimong gamiton sa biogas production. Ug si Chanlim duna usab niini. Nagpagama siyag biogas digesters nga makaprodyus og methane gas alang sa pagmugna og elektrisidad nga gikinahanglan sa umahan. Laing produkto niini mao ang organikong abono nga maprodyus sa proseso sa methane generation.

Sa laing bahin sa Batac, usa ka grupo nga gipangulohan ni Antonio Arcangel, usa ka negosyanteng balikbayan gikan sa Canada, ang nanguna sa grupo sa mga imbestor gikan sa Batac, Pangasinan ug Mindanao (Bapamin) nga inisyal nga nagtanom og sweet sorghum sa sobra sa 100 ka ektarya sa pakig-alayon sa ubang mga mag-uuma sa upat ka lungsod sa Ilocos Norte, apil na ang Batac, Dingras, Solsona ug Pinili.

Ang mga farmer cooperator nakaseguro sa merkado sa ilang abot. Sa pagpanukiduki sa grupo ni Dr. Layaoen, ang mag-uuma mahimong mokitag P149,000 gikan sa usa ka ektarya nga gitamnan sa sweet sorghum sa usa ka cycle nga naglangkob sa usa ka main crop ug usa ka ratoon crop. Kay ang sweet sorghum mahimong ma-ratton. Kasagaran, ang maani 7 ka tonelada sa lusok ug 110 ka tonelada sa lindog. Ang usa ka kalambigit nga kompaniya maoy mopalit sa lusok gikan sa mga mag-uuma sa tag-P11 kada kilo samtang ang lawas paliton sa tag-600 kada tonelada. Human ibani sa tanang nagasto, ang mag-uuma molimpiyog P90,000 matag ektarya.   

Sa pagkuha sa duga, ang mobile extracting machine dalhon sa umahan diin ang sweet sorghum nagprodyus. Mga 400 ka litro sa duga ang mahimong makuha gikan sa usa ka tonelada sa lindog niini. Usa sa mga produkto nga mugnaon sa grupo ni Arcangel mao ang sweet sorghum vinegar. Matod niya nga si Dr. Layaoen nakiglambigit sa iyang grupo uban sa mga sangang supermarket nga magbaligya og suka. Gawas sa suka, ang grupo maghimo usab og basi, usa ka ilimnon sa mga Ilokano nga tradisyonal nga ginama gikan sa duga sa tubo.

Maoy ultimong tumong sa grupo ni Arcangel nga makatukod og kaugalingong distileriya kon duna na silay igong produksiyon sa sweet sorghum nga kahinguhaan sa lughason. Matod niya nga ang ethanol plant nga dunay kapasidad sa pagprodyus og 40,000 ka litro matag adlaw nagkinahanglan og production area nga 3,000 ka ektarya. Gibanabana nga ang ingon nga distileriya mogastog P800 milyones. Ang distileriya mahimong makaprodyus sa kaugalingon nilang kahinguhaan og elektrisidad kay ang bagase mahimo mang magamit isip igsusugnod kun fuel.

Ang dakong luna diin maprodyus ang sweet sorghum mao ang Cabiao, Nueva Ecija. Sa minglabayng daghang katuigan, mga 1,500 ka ektarya ang gitagana sa pagpananom og grain sorghum sa maong lungsod. Karon, ang mga mag-uuma mibalhin sa pagpananom sa sweet sorghum kay ilang nalantaw nga kini makahatag kanilag maayong oportunidad nga mokitag dako. Si Mayor Abundia Garcia maoy numero unong tigsangyaw sa pagpananom og sweet sorghum sa iyang lungsod, maoy butyag ni Dr. Layaoen.

Sa pagkakaron, ang research and development activities sa sorghum nagpadayon sa pakig-alayon sa state universities and colleges ug mga mag-uuma mismo. Nagpahigayon na silag varietal evaluation sa nagkadaiyang dapit sa nasod, apil na ang Isabela, Samar, Bicol, Panay, Negros ug Mindanao.

Ang sweet sorghum usa ka ideyal nga tanom nga patuboon alang sa mga mag-uuma. Motubo kini bisan sa yuta nga dili ideyal nga tamnan. Makasugakod kini sa hulaw ug gamay rag gasto ang pagprodyus niini kaysa mais. Usa usab kini ka maayong tanom nga ipasabsab sa mga hayop. Sa Barangay Demonstration Farm sa San Juan, Ilocos Sur, pananglitan, ang sweet sorghum gitanom isip green fodder alang sa mga kanding, baboy, baka, kabaw ug free-range chickens.

Sinulat ni Zac B. Sarian nga gihubad sa Binisaya