Mga Sugyot sa Pagpananom og Abiu

ANG abiu usa ka exotic fruit gikan sa Brazil nga daghang Pilipino ang naikag sa pagtanom karon. Bisan og kining maong prutas gipaila-ila niadto lang tunga-tunga sa dekada 80, nahimo kining popular karon sa pagdaghan sa mga tawo nga nakasulay pagtilaw sa kalami ning maong prutas.

Sa pagkatinuod, ang lami ning maong prutas ingon sa pamilyar sa tanan. Susama kinig lami sa komun nga kaymito. Gani, ang ubang tawo labi pang gilamian niini kay diyotay lang og tagok. Ang bunga, hinuon, dili kamay-ong sa kaymito. Maoy kamay-ong niini sa kolor ug porma ang hinog nga tisa. Ang abiu usab mas gamay og punoan kaysa kaymito. Gani, ang ubang punoan sa abiu mamunga bisan og upat ra ka tiil ang gitas-on o ubos pa.
Ug gani, mamunga man kini bisan patuboon lang sa kontiner.

Ania ang mga sugyot sa pagpananom og abiu, base sa aktuwal nga kasinatian ug obserbasyon ubos sa lokal nga kondisyon.

DUHA KA MATANG SA ABIU
Adunay duha ka matang sa abiu dinhi sa Pilipinas. Ang usa moprodyus og ligngin nga bunga samtang ang uban mamunga og talinis ang tumoy. Kasagaran, ang bunga nga mitalinis ang tumoy moprodyus og dagkong mga bunga. Ang ubang bunga mahimong motimbang og 350 gramos apan ang uban niini gagmay. Sa laing bahin, ang ligngin nga mga bunga kadaghanan gagmay apan ang uban mahimong motimbang og 300 gramos kada usa. Hinuon, kadaghanan sa bunga motimbang og 150 gramos ngadto sa 200 gramos segun sa kasinatian nako sa fruit nursery sa Teresa, Rizal.

PAGPAHIUYON SA YUTA NGA PAGATAMNAN
Ang abiu mahimong patuboon sa halos tanang dapit sa nasod. Labing maayo kining motubo sa yuta nga abunda sa organikong butang sama sa clay loam. Mahimo usab kining patuboon sa dili kaayo ideyal nga yuta apan ang yuta angayng usbon ug dugangan og daghang compost ug ibabaw nga yuta palibot sa sona sa gamot. Ang abiu sensitibo sa kainit sa panahon maong sa higayon nga hataas ang ting-init, ang mga punoan kinahanglan nga igo-igo nga mabisbisan sulod sa maong panahon. Ang mga punoan kinahanglang mabutangan og dagami o ubang materyales sa palibot sa tugdan sa mga punoan. Kini aron magpabilin og dugay ang kaumog sa yuta.

MGA MATERYAL NGA ITANOM
Ang grafted apil na ang ungrafted seedlings mahimong itanom. Ang grafted nga punoan mahimong sayo mamunga mga duha ka tuig gikan sa pagtanom diha sa yuta. Ang ungrafted, sa laing bahin, molanat og upat ngadto sa lima ka tuig usa kini magsugod sa pagpamunga. Ang binhi kinahanglang isabod sulod sa duha ka adlaw gikan nga nakuha sa bunga aron taas ang porsento nga moturok. Ang liso mosubol sulod sa usa ka semana sa pagsabod. Pag-abot sa walo ka bulan ngadto sa usa ka tuig, andam na kining itanom sa yuta.

GILAY-ON SA MATAG PUNOAN
Sa umahan nga tabunok ang yuta, ang gilay-on sa pagtanom matag punoan mahimong 7 ngadto sa 8 ka metro ang ulang. Sa laing bahin, sa yuta nga dili kaayo tabunok, ang distansiya sa matag punoan mahimong 5 ngadto sa 6 ka metro.

PAG-ATIMAN SA LINGHOD NGA MGA PUNOAN
Sa panahon sa pagtanom, ang 200 gramos nga complete fertilizer o ammonium phosphate mahimong ibutang sa buho nga pagatamnan. Matag duha ka buwan niana, duha ka kutsara sa urea o complete fertilizer mahimong ibutang. Ug mahimo kining sundan sa pag-esprey og foliar fertilizer matag bulan.

Seguroon nga ang plantasyon libre sa mga sagbot, labi na sa mga mokatay nga makatuok sa linghod nga mga punoan. Bantayan ang mga peste aron makaesprey dayon og pesticide kon gikinahanglan. Kon ang mga punoan usa ka metro na ang gitas-on, putlon ang major growing point aron ang punoan moprodyus og daghang mga sanga nga mahimong mamunga.

PAG-ATIMAN SA NAMUNGA NGA PRUTAS
Dugang organikong materyal ug top soil ang gikinahanglan nga imintinar sa palibot sa punoan. Kon ang punoan magprodyus na og daghang nanahon nga sanga, ang ubang mga dahon kinahanglang tangtangon aron mapugngan ang pagkatumba sa mga punoan. Ang huyang nga mga sanga kinahanglang putlon.

Ang maayong agianan sa tubig angayng mintinaron usab labi na panahon sa ting-ulan aron malikayan ang waterlogging nga moresulta sa pagkamatay sa punoan. Mag-esprey og foliar fertilizer nga dunay balanseng pormulasyon matag bulan. Ang complete fertilizer, labing menos tunga sa kilo matag higayon, mahimong ibutang matag tulo ka bulan o sunod niana, depende sa natural nga fertility sa yuta.

Dili tugotan ang ting-init nga makahapo sa mga punoan. Kanunay nga bisbisan sa igong gidaghanon sa tubig ang punoan sa abiu kay dali ra kining mamatay kon kulang sa tubig.

PROBLEMA SA MGA PESTE UG SAKIT
Ang labing komun nga peste mao ang aphids ug fruitfly. Ang aphids kasagaran naobserbahan nga magdala usab og hulmigas. Ang aphids mosupsop sa duga sa punoan. Apan ang aphids dali lang makontrolar pinaagi sa pag-esprey og insecticide sama sa Malathion ug ubang brands sa punoan nga naapektohan. Kon dili makontrolar, ang aphid infestation mahimong moresulta usab ngadto sa sooty mold nga makaitom sa mga dahon.
Ang fruitfly, sa laing bahin, moatake sa mga prutas. Ang fruitflies mangitlog diha sa mga prutas ug kon ang mga itlog mapusa, ang mga prutas mangadaot. Usa ka paagi aron makunhoran ang kadaot mao ang pagpahiluna og fruitfly trap sa matag punoan. Laing paagi usab niini ang pag-ani sa mga prutas nga dili pa kaayo yellow. Ang ingon nga prutas lamian na man usab nga kan-on.

Sa obserbasyon sa Teresa Orchard & Nursery sa Teresa, Rizal, walay seryosong sakit nga naobserbahan nga nakaapekto sa mga tanom.
   
PAG-ANI
Ang abiu magsugod sa pagpamunga pipila ka tuig gikan sa pagtanom. Duna hinuoy peak season, kasagaran Septiyembre ngadto sa Disyembre ubos sa kasinatian sa Teresa, Rizal. Apan dunay mga punoan nga mamunga sa Pebrero ngadto na sa Hunyo ug sa ubang mga bulan. Ang usa ka punoan mahimong mamunga kaduha sa usa ka tuig.

Ang mga prutas mahinog na duha ka buwan human nga milugwa ang bunga. Ang bunga mahimong anihon bisan kon kini half yellow pa. Mahimo usab kining anihon bisan kon hingpit na kining yellow. Dili tugotan ang mga prutas nga masobrahan sa pagkahinog kay mahimong motumaw ang fruitfly damage.

Ang mga prutas labing maayong kan-on human nga maani. Kini mahimong itago sa refrigerator aron mabutang kini sa maayong kondisyon alang sa tulo ka bulan o dugang pang mga adlaw. Kon matipigan og dugay, ang prutas ingog maayo pa apan ang unod sa sulod mahimong nadaot na. Mahimo usab nga kini makaon pa apan dili na sama ang kalamian sa bag-ong giani nga prutas.
   
PAGPANANOM OG ABIU SA MGA KONTINER
Usa ka maayong butang sa abiu kay mamunga kini bisan kon patuboon lang sa kontiner. Ang usa ka haom nga kontiner mao ang rubberized kay molungtad kinig daghang tuig. Ang gidak-on nga susama sa katunga sa drum maoy ideyal apan mahimo usab kining patuboon sa gamayg diyotay ug mahimo gihapong mamunga og hingpit nga prutas.
Kinahanglang mogamit og growing medium nga naglangkob sa top soil, carbonized rice hull kon aduna man (ang ordinaryong rice hull bastante na) ug daghan nga compost.

Abonohan usab og mga kemikal apil na ang organikong abono matag duha ka bulan. Dugang niini, kinahanglan usab nga imintinar ang igo nga kaumog sa yuta sa tanang panahon.

Kon sundon nimo ang mga sugyot nga gihisgotan sa unahan, walay rason nga dili ka magmalamposon sa pagpananom og exotic abiu.

Sinulat ni Zac B. Sarian nga gihubad sa Binisaya