Nakasapi sa Pagresaykol sa mga Biya sa Umahan

ANG ngalang Gonzalo "Jun" Catan dugay nang nahilambigit sa pagpamuhat og produkto alang sa panimalay ug pagkontrolar sa mga peste sa mga industriya. Nahilambigit na siya ning maong mga negosyo sukad pa sa 1961 ug hangtod karon mao lang gihapon ang gipadagan nga linya sa negosyo.

Duna siyay tulo ka nag-unang komersiyal nga produkto nga rinesaykol gikan sa nagkadaiyang biya sa umahan. Labing nailhan niini ang activated carbon nga may daghang kagamitang industriyal sama sa paghinlo sa suplay sa tubig, softdrinks ug daghan pang uban. Naghimo siyag activated carbon gikan sa mga bagol sa lubi nga anaay daghan sa Habagatang Luzon diin duna siyay pabrika.

Laing produkto ang gitawag niyag green charcoal kun berde nga uling, usa ka panugnod nga makaprodyus og taas nga kainit kaysa ordinaryo nga uling sa kahoy. Ginama kini gikan sa mga sagbot ug ubang biomass sama sa hyacinth (nasaypan sa pagtawag og water lily dinhi sa Pilipinas), mga dahon sa kahoy ug daghan pa.

Ang bag-o niyang resaykol nga produkto mao ang vermicompost, usa ka maayong organic fertilizer nga naprodyus sa mga wati nga naningaon sa samang biya sa umahan nga gipanggamit ni Jun sa paghimo og green charcoal.

Una makaprodyus og activated carbon, gipasabot ni Catan nga mokonsumo unag daghang panugnod tungod kay ang lughason (raw materials) nga bagol sa lubi ipaubos sa grabeng kainit nga 1,000 degrees Celsius. Ang iyang pabrika sa Alaminos, Laguna makaprodyus og 4.5 ka toneladang activated carbon matag adlaw nga iyang mabaligya sa tag-P72,000 kada tonelada. Mga 2.5 ngadto sa 3 ka tonelada nga bagol sa lubi ang magamit sa pagprodyus og usa ka tonelada nga activated carbon.

Ang dakog gasto sa pagprodyus og activated carbon mao ang panugnod. Ang kanhi tag-iya sa paktoriya nga gidumala ni Catan karon, wala mokita kay ang mga boiler nagkinahanglan og 6,000 ka litro nga bunker fuel sa matag adlaw nga operasyon. Kana nagpasabot nga P3.2 milyones ang bili sa panugnod matag bulan. Salamat sa green charcoal ni Catan, ang gasto sa panugnod nakubsan ngadto sa P800,000 matag bulan. Ug kana ang rason ngano nga mikita ang iyang operasyon.

Sa paghimo og activated carbon, dugmokon ang bagol sa lubi ngadto sa angayng gidak-on usa kini ibutang sa kiln, diin ang hustong kaumog mamintinar. Kini ipaubos sa 1,000 degress Celsius sulod sa 8 ka oras. Ug imbes nga bunker fuel, si Catan migamit sa green charcoal isip panugnod. Gawas nga barato, ang green charcoal labing environment-friendly tungod kay dili sama sa bunker fuel, dili kini mobuga og daghang carbon dioxide. Gipatin-aw ni Catan nga ang green charcoal labi pang episyente kay aduna kiniy heating power nga 59,000 BTU tandi sa 29,000 BTU sa LPG ug 18,000 BTU sa bunker fuel.

Ang green charcoal usa ka produkto nga mugna sa kaugalingong panukiduki ni Catan. Ang mga biya sa umahan giguhay-guhay, gibisbisan og hydrogen-producing beneficial microorganisms ug enzymes, ug unya gipormag gagmayng round "logs" nga mga 1.5 ka pulgada ang diyametro. Ug kini usab pagaputlon sa mugbo nga piraso.

Ang green charcoal labing barato nga gamiton kaysa LPG, segun pa ni Catan. Kini ang hinungdan nga gigamit na ang green charcoal karon sa daghang merkado publiko sa pag-init og tubig nga gamiton sa paghinlo sa mga manok. Ang paggamit og green charcoal imbes nga LPG makamenos og 40 porsento sa gasto sa mga tiggamit. Si Catan naggama usab og haom nga sug-angan nga dili lang magamit sa pag-init og tubig sa merkado publiko apan magamit usab sa panimalay. Ang modelo alang sa panimalay kombenyente usab nga gamiton alang sa pamilya panahon sa mga paglulinghayaw ngadto sa halayong mga lugar.

Nakamugna usab si Catan og reactor nga mokonsumo sa green charcoal isip panugnod aron pagpadagan og mga makina imbes nga mogamit og kuryete. Gani, aduna man siyay reactor nga gisugnoran niya og green charcoal aron mapaandar ang shredding machine. Ang shredding machine ang gigamit ni Catan sa pagguhay-guhay sa mga biya sa umahan sama sa dahon sa pinya ug dalid nga gamiton usab isip lughason sa paghimo og green charcoal o aron ipakaon sa mga wati aron makamugna og organikong abono. Gani, ang green charcoal mahimo usab nga gamiton sa pagpaandar sa modagan nga mga behikulo.

Usa ka pananglitan niini ang multicab ni Catan. Iya kining gimontaran og hydrogen reactor nga mokonsumo og green charcoal isip panugnod. Sa baynte ka kilo nga green charcoal, sobra na sa 150 ka kilometro ang madagan sa sakyanan o round-trip gikan sa opisina ni Catan sa Manila, ang MAPECON, ngadto sa iyang paktoriya sa Laguna.

Ang teknolohiya ni Catan dakog kagamitan sa mga industriya labi na sa dagkong plantasyon sa tubo. Pananglitan, ang liboan ka toneladang paka sa mga tubo mahimong himoong green charcoal ug ang green charcoal mahimong gamiton sa pagpadagan sa mga trak nga magdala sa mga tubo. Lain usab nga posibilidad niini ang paggamit sa green charcoal sa pagpauga sa kopras ug sa samang higayon sa pagkuha sa lana sa lubi diha pa sa umahan.
   
PRODUKSIYON SA VERMICOMPOST
Usa ka tukma sa panahon nga proyekto ni Catan ang pagprodyus og organikong abono pinaagi sa vermiculture o sa paggamit sa mga wati aron paghimo sa biya nga mga materyal ngadto sa pagkaon sa tanom. Haom kini karon labi na nga mitaas ang presyo sa kemikal nga mga abono.

Ang proyekto niya sa vermiculture nagsugod dihang siya ug si Alex Amor, nakadawat og Oriental Negrense Award nga gihatag sa ilang lalawigan niadtong 2005 (tal siya sa Valencia). Niadtong panahona, si Amor duna nay proyekto sa vermiculture apan kulang og kuwarta nga ikapalit og delivery truck ug pagpalapad sa operasyon niini. Mihangyo kini kang Catan nga makahulam og P1 ka milyon.

Sa dihang gipangutana ni Catan si Amor kon unsaon niini pagbayad, ang ulahi miingon nga makabayad siya sa interes nga 4 ka porsento kada buwan. Si Catan mitubag nga dako ra ang maong interes. Nangayo ra siyag 3 ka porsento nga interes kada buwan, ug kini dili cash. Gisultihan niya si Amor nga mahimo kining mobayad niya pinaagi sa mga wati nga mobalor og P30,000 kada buwan. Nakauyon si Amor sa sugyot ni Catan tungod kay sayon ra kaayo kini alang kaniya kaysa mobayad siyag cash.

Sa sinugdan, nasayran ni Catan nga dili sayon ang pagkultyur sa mga wati. Ang unang batch nga iyang nadawat wala magmalamposon. Nangamatay ang mga wati ug ang uban nakalayas sa gihimong growing bins. Busa, mitambong si Catan og nagkadaiyang pasinati bahin sa vermiculture ug nagpahigayon og kaugalingong panukiduki.

Nadiskobrehan niya nga ang mga wati nagkinahanglan og espesyal nga feeds nga makapahigayon kanila sa pagsanay ug makahimo sa pagproseso sa ilang pagkaon ngadto sa organikong abono.

Pagkakaron, giangkon ni Catan nga namaster na niya ang pag-amuma sa mga wati. Nag-ugmad siyag pormula sa feeds gamit ang nagkadaiyang lughason nga iyang makuha, nag-apil na niini ang nagamit na nga tea leaves gikan sa local tea factory (walo ka tonelada matag adlaw), sagbot, dagami, water hyacinth, biya nga butong ug uban pa. Kini guhay-guhayon, bisbisan sa beneficial organisms ug enzymes, ug unya pormahon sa gitawag nilag vermilogs. Ang nagkadaiyang pormulasyon sa feeds iyang gihimo, depende sa mga tanom nga abonohan. Ang utanon nga dahonon pananglitan, nagkinahanglan og dugang nitrogen mao nga ang dahon sa ipil-ipil mahimong isagol sa pormulasyon.   

Karon, si Catan nagprodyus og 4 ngadto sa 5 ka tonelada nga organikong abono. Nagbaligya siya sa iyang produkto sa tag-P7 kada kilo, kuhaon sa paktoriya. Kini labing barato kaysa presyo sa organikong abono nga makuha sa mga retail outlet (P25 kada kilo) sa Metro Manila.


Sinulat ni Zac B. Sarian nga gihubad sa Binisaya