Unang Planta nga Magproseso og Mangga sa Bohol

SA Tubigon, Bohol, usa ka 50-anyos nga agricultural engineer ang nagtukod og unang mango processing plant sa lalawigan. Siya si Cecilio "Dodie" Itable, usa ka enhinyerong kontraktor nga nagbase sa Manila nga dugay nang nangandoyng mosulod sa pagpananom ug sa agribusiness dili lang aron makapanapi apan aron usab magpalahi sa naandang buluhaton sa pagnegosyo sa siyudad.

Niadtong 2007, si Dodie ug ang iyang mga igsoon nag-organisar sa Itable Agri-Industrial Corporation dili lang aron sudlon ang pagproseso og mangga apan aron usab maugmad ang 45-ka-ektaryang luna nga duol sa processing plant ngadto sa usa ka mango plantation ug agro-tourism destination. Siya ug ang asawang si Lorna maoy nanag-iya sa 85 porsento sa natukod nga korporasyon.

Sa bag-o lang natapos nga national mango congress nga gipahigayon sa Dakbayan sa Tagbilaran, ang dried mango ug mango juice ni Dodie nga nagdala sa ngalang Ecomatci maoy labing himalitan. Ang ngalan sa ilang produkto kinutlo gikan sa unang mga letra sa mga ngalan sa iyang mga igsoong babaye ug lalaki. Gawas sa tradisyonal nga hiniwang pinaugang mangga, gipaila-ila niya ang chocolate-coated version sa dried mango nga maoy una sa iyang matang dinhi sa Pilipinas. Ang ideya gisugyot kaniya sa higalang Norwegian. Ang mga kostumer nga nakatilaw sa iyang bag-ong produkto, sama sa higala natong si Sandy Itchon, nahigugma sa chocolate-coated mango strips.

Ang operasyon sa pagproseso sa mangga aktuwal nga nagsugod niadtong Agosto 2008 sa planta nga kanhi gihimong pasilidad sa shrimp processing sa iladong pamilya sa lungsod nga mihunong sa operasyon pipila na ka tuig ang minglabay. Matod ni Dodie, ang pasilidad usa ka perpektong lokasyon alang sa mango processing kay luag kaayo kini ug hinlo.

Sa likod sa paktori, ang mga trabahante moagi sa espesyal nga pultahan. Didto, aduna silay kaugalingong mga kabinet diin nila ikatago ang ilang mga sapot ug mag-ilis sa ilang mga uniporme nga pangtrabaho. Duna silay kaligoanan nga ilang magamit sa dili pa sila magsugod sa pagtrabaho.

Sa pagkakaron, ang kompaniya nagprodyus og mango juice gawas sa hiniwa-hiwang pinaugang mangga. Sa dili madugay, idugang nila sa ilang mga produkto ang mango puree kon maandam na ang mga himan nga galamiton. Ang nakaayo kang Dodie kay siya ang nag-fabricate sa daghang kahimanan nga gigamit sa operasyon sa ilang kompaniya. Ang kahimanan nag-apil sa mechanical dryers nga gikontrolar sa kompyuter aron nga ang gikinahanglang kainit mamintinar. Ang galamiton usab sa pangluto sama sa kaldero stainless ang tanan.

Si Dodie mapasalamaton sa Department of Science and Technology sa Rehiyon 7. Ang mga eksperto sa maong buhatan mingtabang kaniya sa pagdisenyo (diseño) sa kahimanan nga iyang gi-fabricate. Ang DOST mitabang usab sa pag-ugmad sa packaging sa iyang mga produktong mangga.

Maoy ilang gusto nga sila gyod ang magproseso sa mga mangga nga ilang naprodyus. Kini ang hinungdan nganong si Dodie nagtukod og duha ka grupo sa mango spraying crews nga maoy magpahigayon og contract spraying sa ubang mga mag-uuma nga nag-atiman sa halos 800 ka punoang mangga. Sa miaging tingpamunga sa mangga, nakaani silag 22 ka tonelada gikan sa 80 ka punoan. Ang prutas nga dili maproseso sa ilang buhatan ibaligya isip preskong mangga ngadto sa lokal nga merkado, apil na ang mga eksporter.

Sa pagkakaron, ang kompaniya makaproseso og mga tulo ka tonelada sa preskong mangga matag semana. Katugbang kini sa 750 kilos nga dried mango dugang pa niini ang gidaghanon sa mango juice nga ilang mabuhat sa samang panahon. Ug sa pagdako sa merkado sa ilang mga produkto, misaka usab ang ilang produksiyon.

Si Dodie masaligon nga ang ilang mga produkto padayon nga himalitan sa mga pumapalit. Usa ka indikasyon niini ang nahitabo sa mango congress. Usa ka magpapatigayon ang nakakita dayon sa potensiyal sa iyang mga dried mango. Ang magpapatigayon miorder dayog binulto nga iyang irepak ug iapod-apod sa mga tindahan nga gisuplayan og laing mga produkto nga inangkat gikan sa gawas sa nasod. Ang maong magpapatigayon miingon nga ang dried mango ni Dodie mas maayo og kalidad kaysa usa ka kompaniya nga maoy sagad niyang kakuhaan og suplay.

Laing indikasyon usab niini mao ang pag-imbitar sa Department of Agriculture kang Dodie nga magladlad sa ilang mga produkto nga libre sa usa ka food exhibition sa Manila karong Mayo. Hibatyagan ni Dodie nga bulahan usab siya kay duna siyay katagilungsod nga dunay taas nga kasinatian sa paghimo og dried mango. Ang iyang katagilungsod nakatrabaho kaniadto sa dakong dried mango producer sa Dakbayan sa Sugbo. Karon ang maong tawo maoy gihimo niyang dako-dako sa paggama nila og dried mango.

Sa dili madugay, si Dodie mahimong dili na magsalig sa mga abot sa ubang manananom og mangga. Ang 45-ka-ektarya nilang luna gitamnan nilag 2,000 ka semilya sa carabao mango. Pito ka tuig gikan karon nga ang mga punoan sa mangga nga ilang gipangtanom mahimo nang produktibo, duna na silay kaugalingong kahinguhaan og prutas aron iproseso. Busa giatiman nilag maayo ang ilang mga tanom nga mangga. Gani, aron masanta ang pagtubo sa mga sagbot, nagpatugway siyag 22 ka baka nga maningaon sa mga sagbot sa plantasyon nila sa mangga. Ang mga baka maningaon usab sa mga panit ug ubang tam-is nga hinugas gikan sa paktori sa mangga.

Si Dodie aduna usay laing plano sa 45-ka-ektaryang umahan. Gusto niya nga mahimo kining tourist destination. Anaa na siya sa proseso sa pagtukod og kutay sa dalan sa iyang umahan. Gani, nag-hire na siya og tigbansay sa pagpangabayo gikan sa Manila isip pagpangandam alang sa pagsugod sa operasyon sa agri-resort. Duna nay unom ka kabayo nga ilang gibansay sa pagguroy og karwahe nga magsuroy sa mga bisita sa palibot sa umahan. Apil usab sa iyang plano ang pagtukod og driving range alang sa mahigugmaon sa golf sama kaniya.

Karon, gibahin niya ang iyang panahon sa trabaho isip kontraktor sa Manila ug sa iyang paktori sa dried mango ug proyektong umahan sa Bohol. Hinuon, gibansay niya karon ang iyang anak nga maoy tahasan niya sa paghulip sa iyang pagdumala sa operasyon sa ilang kompaniya sa konstruksiyon sa Manila. Nakita niya sa iyang kaugalingon nga maayo ang magpuyo og dugay sa Tubigon, tagamtamon ang preskong hangin, preskong pagkaon ug ilabi na ang iyang preskong mga mangga ug dried mangoes.

Sinulat ni Zac B. Sarian nga gihubad sa Binisaya