Mga Mag-uumang Sayantist Gihatagag Kahigayonang Madato

Kataposang Bahin)

SI Dr. Romulo G. Davide tinuod nga makapasigarbo sa iyang pormula nga nagpahigayon nga ang pagpanguma labi pang mapanguwartahan sa isigka-Sugboanon niya. Kay ang Farmer-Scientists Training Program nga iyang gipasiugdahan niadtong 1994, naghatag og kahigayonan sa mga mag-uuma nga madato.

Hinuon, wala siya magpasiatab bahin niini. Bisan pa sa kamatuoran nga lisod nang iphon ang liboan ka mga benepisyaryo sa iyang programa nga nakaangkon og ekonomikanhong independensiya gumikan sa FSTP. Ang programa nagtudlo sa mga mag-uuma unsaon nga makaprodyus og daghang ani dili lang sa mais apan ngadto na usab sa nagkadaiyang mga utanon, lagutmon ug hayop sa umahan nga gitudlo kanila.

Usa ka buhing pamatuod nga ang FSTP usa ka dakong malamposon nga programa mao ang pag-isyu ni Pangulong Gloria Macapagal Arroyo niadtong miaging tuig og Administrative Order nga nagmando sa pagsagop sa maong programa sa nagkadaiyang bahin sa nasod.

Tinuod, daghang mag-uuma ang nahimong adunahan human sa 15 ka tuig nga pag-implementar sa programa. Sa Argao lang nga lungsod ni Dr. Davide, sobra sa 2,000 ka mag-uuma ang ming-usbaw ang kita matag tuig, dili lang gikan sa pagpananom og mais apan gikan usab sa inugmad nga matang sa mga utanon ug ubang tanom. Ang pagpamuhi nilag hayop sama sa baka, kanding, manok ug uban pa nakadugang usab sa ilang kita.

Niadtong 2007, ang FSTP nagpahigayon og surbey aron pagtino sa epekto sa programa ngadto sa tinuig nga kita sa mga mag-uuma. Ang surbey nagpakita nga ang mga mag-uumang sayantist sa Barangay Bayabas, Argao, nakahimo pagpausbaw sa ilang kita og pila ka pilo. Usa ka pananglitan niini si Dionisio Aballe nga mikitag P800,000 gikan sa pagbaligya niya sa nagkadaiyang utanon, lagutmon sama sa balanghoy ug kamote. Usa ka laing katagibaryo, si Joemar Agrabio, nakabaligyag dili mokubos sa P500,000 nga bili sa utanon nga iyang gipatubo niadtong tuiga.

Gawas sa mga utanon, ang ubang mga mag-uuma sa Argao mingkita gikan sa pagpamuhig hayop sama sa baka ug manok. Kahinganlan nato si Besaida Geverola sa Barangay Bayabas nga mikitag P315,000 gikan sa iyang mga utanon ug binuhing hayop. Ang ubang mga mag-uumang sayantist sa Argao nakapalit og kaugalingon nilang trak nga magamit sa pagbiyahe sa ilang abot sa umahan ngadto sa Dakbayan sa Sugbo, ang nag-una nilang merkado. Ang motorsiklo nahimo usab nga komun nga makita nga sakyanan sa mga lumulupyo, bisan ngadto sa hilit nga mga barangay.

Ug kini wala lang mahitabo sa Argao diin ang mga mag-uuma naaduhanan gumikan sa naugmad nga mga teknik sa pagpanguma nga ilang nakat-onan gikan sa mga eksperto. Ang susamang pagtaas sa kita naobserbahan usab sa mga dapit diin gisagop ang programa. Kini nag-apil sa tanang lungsod ug dakbayan sa lalawigan sa Sugbo, pipila ka lungsod sa Bohol, Siquijor, Negros Oriental, Leyte, Mindoro ug Compostela Valley sa Mindanao.

Sa surbey nga gipahigayon niadtong 2007, usa ka butang nga gusto nilang masayran mao ang unsa kataas nga produksiyon sa mais ang nakab-ot na sa mga mag-uuma. Dunay kinatibuk-ang 855 ka mag-uuma sa mais nga nagtikad og 865.93 ka ektarya nga gisurbey gikan sa 174 ka barangay sa Sugbo, Siquijor ug Negros Oriental. Nadiskobrehan sa maong surbey nga ang kinatibuk-ang naprodyus sa mga mag-uuma mikabat og 964.51 ka tonelada isip surplus production, nagpasabot nga maoy sobra sa ilang gigahin alang sa pangonsumo sa ilang lungsod. Gibaligya nila ang sobra nga produksiyon sa tag-P10 ngadto sa tag-P20 kada kilo sa porma nga green corn nga gihimong tilaob, tibuok linubong mais ug ginaling bugas mais. Ang kinatibuk-ang bili sa sobrang produksiyon mikabat sa P10.66 milyones.

Atong mahinumdoman, nga ang mga mag-uuma mag-anihan lang og 500 ka kilo sa white corn matag ektarya kaniadto. Apan karon, kasarangan na lang alang sa mga mag-uuma ang moanig 4 ngadto sa 5 ka tonelada sa mais matag ektarya.

Unsay mga butang nga gihimo sa mga mag-uuma aron makab-ot ang pinangandoyng gidaghanon sa maani? Usa na niini mao ang pagtanom og hybrid nga mga binhi apil na ang improved open-pollinated varieties. Lain usab niini ang pag-aplay og bio-organic fertilizer sama sa Durabloom ug Bio-N, apil na ang ubang organikong mga abono. Sa Duero, Bohol, usa ka mag-uuma mitanom og mais sa dili tabunok nga yuta. Miani lang siyag 280 ka kilo matag ektarya nga walay pagpangabono. Sa susamang dapit nga giabonohan og Durabloom, ang ani misaka sa upat ka pilo – 1.1 ka tonelada matag ektarya. Sa lain usab nga dapit diin ang yuta tabunok, ang produksiyon sa naabonohan nga tanom labi pang mitaas. Sa Alegria, Cebu, pananglitan, ang mga tanom giabonohan sa kombinasyong Durabloom ug kemikal nga mga abono ug mianig 4.3 ka tonelada samtang ang wala maabonohi nga mga tanom miani lag 1.4 ka tonelada.

Ang naugmad nga matang sa mga mais nakatabang og maayo sa pagsaka sa produksiyon sa mga mag-uumang sayantist. Pananglitan, ang karaan nga Tinigib variety nga maoy kasagarang gitanom sa mga mag-uuma moani lag 500 ka kilo matag ektarya, usahay 1,000 ka kilo o usa ka tonelada. Apan kini ubos ra kaayo tandi sa taas nga ani sa haybrid nga ginatanom sa mga mag-uuma sa Alegria, Cebu, niadtong 1997. Pananglitan, ang haybrid nga matang GSI-40 moanig 6.1 ka tonelada matag ektarya. Sa Monpeller, ang mga mag-uuma nagtanom og IPB Var 4 mianig 6.6 ka tonelada matag ektarya; 6.4 ka tonelada sa GSI-40; ug 6.4 ka tonelada gikan sa Pioneer White.

Pinaagi sa mga ekspiremento sa mga mag-uuma nga gipahigayon, nakakat-on sila nga ang pagpugas og usa ka liso matag hutok labing maayo kaysa naandan nga praktis sa pagpugas nga tulo o sobra pa ka liso matag hutok. Sa Loon, Bohol, ang UP Var 4 mihatag og 3.16 ka toneladang ani matag ektarya sa dihang usa lang ka liso sa binhi ang gitanom matag hutok; 2.92 ka tonelada gikan sa duha ka binhi matag ektarya; 2.25 ka tonelada matag ektarya gikan sa 3 ngadto sa 4 ka liso matag hutok; ug 1.9 lang ka tonelada matag ektarya gikan sa 4 ngadto sa 5 ka liso matag hutok.

Bisan gani ang higayon sa pagdaro sa yuta nakaapekto usab sa ani sa mais. Ang mga mag-uuma sa Dakbayan sa Sugbo nakaobserbar nga ang yuta nga gidaro sa duha ka higayon miprodyus og 8.10 ka tonelada matag ektarya samtang ang yuta nga kausa ra daroha miprodyus lag 5.10 ka tonelada. Sa laing bahin, ang yuta nga wala daroha apan gipang-ibtan og sagbot miprodyus lang og 4.8 ka tonelada matag ektarya samtang ang wala daroha ug wala pangibtig sagbot miprodyus lang og 4.7 ka tonelada matag ektarya.

Dunay daghang laing naugmad nga mga teknik sa pagpanguma nga nakat-onan sa mga mag-uuma aron motaas ang ilang produksiyon ug ang ilang kita. Naobserbahan ni Dr. Davide, nga dunay mga dapit diin dili kaayo epektibo ang FSTP. Usa ka dakong problema niini ang grabeng pamolitika. Matod niya nga kon ang mga opisyal sa lungsod wala mahisakop sa usa ka partido politikal, ang mga programa sa umahan ug panginabuhian kasagaran masakripisyo tungod kay walay pundo nga magahin alang sa naasoyng mga programa. Ang susamang problema mahitabo usab kon ang mga mayor sa lungsod wala makaamgo sa kahinungdanon sa agrikultura, tungod kay wala silay kasinatian sa agrikultura sama sa mga abogado, arkitekto, doktor ug susamang mga propesyon.

Naobserbahan usab ni Dr. Davide nga ang ubang mga mayor wala mogamit sa husto sa ilang Internal Revenue Allotment (IRA). Sa laing mga kaso, matod niya, ang mga mayor ug barangay kapitan wala mogamit sa husto sa ilang IRA funds alang sa produksiyon sa pagkaon ug proyektong panginabuhian aron makunhoran ang kawad-on ug kagutom sa mga mag-uuma. Mao hinuoy ilang giuna ang paggasto alang sa personnel ug infrastructure ug magtigom og salapi alang sa dako nga Christmas bonus inig-abot sa Disyembre.

Apan bisan pa niining maong mga problema, ang Farmer-Scientist Training Program usa ka programa nga tinuod ug dakong malamposon. Milungtad na kinig 15 ka tuig ug karon nagpadayon sa paghagit sa mga mag-uuma nga labi pang maadunahan.


Sinulat ni Zac B. Sarian nga gihubad sa Binisaya