Walay Dagol nga Yuta sa Positibong Hunahuna

(Ikaduha sa Tulo ka Bahin)

DILI makalimtan ni Dr. Davide ang gisulti sa usa ka taas nga opisyal sa agrikultura kaniya dihang iyang gipresentar niini ang iyang proposal sa FSTP alang sa posibleng suporta. Giingnan siya nga ang iyang proyekto maayo apan dili niya angay ipahigayon sa Cebu tungod kay dagol ang yuta sa Cebu ug dili haom alang sa agrikultura. Ang opisyal sa kagamhanan mitambag nga iya na lang kining dad-on sa Bohol.

Kadtong maong tambag nagsilbing dakong hagit kang Dr. Davide. Usa kadto ka dakong hinungdan nga gusto niyang tabangan ang mga mag-uuma sa iyang lalawigan aron sila makapausbaw sa ilang abot gikan sa dagol nga yuta pinaagi sa siyentipikong mga pamaagi. Nasilsil diha sa iyang alimpatakan nga “walay dagol nga yuta sa positibong hunahuna.”

Ang pagbansay sa mga partisipante gilangkob sa tulo ka hugna. Kadtong makaapil mao ang lalaki ug babaye gikan sa 18 ngadto sa 60 anyos kinsa makabasa ug makasulat. Angay nga nanag-iya sila og luna ug nagtikad niini sa miaging tulo ka tuig.

Gipili ni Dr. Davide nga maoy lusaran sa FSTP ang iyang lungsod tungod kay ang Argao usa sa labing pobreng lungsod sa Sugbo diin ang mga mag-uuma moani lang og kasagaran 500 ka kilo matag ektarya sa kinaham nilang white corn, ang Tinigib variety. Hinuon, sa ngadto-ngadto, ang ubang lungsod sa Sugbo, gisakop na sa maong programa. Karon, ang 34 ka lungsod ug dakbayan sa lalawigan nahiapil na sa programa sa FSTP.

Ang Sugbo maoy gihatagan og prayoridad nga unang makasagop sa programa tungod kay kini ang usa sa kabos nga lalawigan nga nagprodyus og ubos kaysa kasagaran nga ani sa mais, ug ang kinabag-an sa 2.8 sa kinatibuk-ang populasyon niini mokaon og bugas mais.

Ang Sugbo dunay mga umahan sa bukid-bukid diin mga 135,051 ka ektarya ang gitamnan og mais nga sal-otan usab og mga utanon, root crops, legumes ug uban pa. Kini gitikad sa sobra sa 122,000 ka gagmayng mag-uuma, kadaghanan kanila dili gani makaprodyus sa 50 porsento sa kinatibuk-an nilang panginahanglan sa mais. Kon ang ani sa mais mahimong madoble o matriple, ang Sugbo mahimo nang magkinaugalingon sa mais o makaprodyus og surplus nga ikabaligya, matod pa ni Dr. Davide.

Ang nag-unang tumong sa FSTP, matod ni Dr. Davide, mao ang paghatag sa mga mag-uuma, labi na niadtong mga komunidad sa bukid, og direktang kontak sa mga sayantist sa agrikultura aron maugmad ang ilang teknikal ug siyentipikong kapabilidad sa pagpatubo og mais ug ubang mga tanom ginamit ang haom nga teknolohiya sa pagpanguma. Nagtumong usab kini sa pagpalig-on sa pagpanukiduki sa agrikultura ug extension capabilities sa local government unit ug state colleges and universities aron usab sila, sa kapulihay, makahatag og serbisyo sa mga dapit diin duna silay responsabilidad.

Dunay tulo ka hugna sa pagbansay sa mga mag-uuma aron sila mahimong sayantist nga mga mag-uuma. Sa unang hugna, ang pokus gitumong sa paghatag og lektyur ug diskusyon ngadto sa mga mag-uuma sa mga prinsipyo ug aplikasyon nga may kalabotan sa teknolohiya uban na ang direktang eksposyur ug kasinatian sa pagpahigayon og pagtuon ug panukiduki sa produksiyon sa mais ug post harvest handling and marketing.

Ang boluntaryong mga eksperto sa agrikultura sa UP Los Baños ug ubang ahensiya nagpahigayon og mga lektyur sa nagkadaiyang prinsipyo sa scientific crop production. Kini nag-apil sa mga topiko sa pagdeterminar sa katabunok sa yuta pinaagi sa soil test kit, pagpili og binhi ug pag-ugmad sa matang sa tanom, paggamit sa integrated pest management aron makontrolar ang mga peste ug sakit, pagtipig ug problema sa pagbaligya sa abot.

Nagpahigayon usab silag eksperimento sa demonstration farm nga ilang giobserbahan sulod sa panahon sa pagpatubo sa tanom. Ang mga sayantist ming-abag sa mga mag-uuma sa pagmugna og experimental plots sa mais aron maghatag kanilag hands-on experience sa pagpahigayon sa nagkadaiyang pagtuon. Itandi nila, pananglitan, ang epekto sa bio-organic fertilizers sama sa Durabloom, Bio-N ug kemikal nga mga abono.

Gitestingan nila ang pagtubo ug gidaghanon sa abot sa nagkadaiyang haybrid nga mais ug matang niini. Usa ka plant breeder ang giimbitar aron magtudlo sa mga mag-uuma unsaon sa pag-obserbar ug pagpanguha og datos sa kinaiya sa matag haybrid o matang ug kon unsaon sa pagprodyus og haybrid nga mais.

Ang mga mag-uuma gitudloan usab unsaon sa pag-ila sa benepisyal ingon man sa makadaot nga mga insekto diha sa maisan. Niini, nakat-on sila kon unsaon sa pagkontrolar sa makadaot nga mga peste pinaagi sa gitawag nilag integrated pest management (IPM).

Pananglitan, ang usa ka maayong teknik sa pagkontrolar sa corn earworm damage nakat-onan sa mga mag-uuma gikan sa mga eksperto. Ang corn earworm usa ka komun nga peste nga makahimog dakong kadaot sa tanom nga mais. Yano lang kaayo kini. Gitawag kinig “detasseling” o pagtangtang sa tassel o buwak. Unsaon kini sa paghimo: Sa matag upat ka linya sa mais, tangtangon ang mga buwak sa tulo ka linya sa dili pa kini mobuklad, kasagaran 40 ngadto sa 45 ka adlaw gikan sa pagtanom. Dili tangtangon ang mga buwak o banay sa ikaupat nga linya.

Unsaon nga kini makakunhod sa kadaot gumikan sa corn earworm? Sa atong nasayran, ang manglupad nga mga insekto ang magprodyus og ulod nga makadaot sa corn ear. Mangitlog sila sa mga banay sa mais. Ang mga itlog kasagaran mangahulog ug ang uban usab niini motugpa sa itaas sa nagakaugmad nga puso sa mais. Ang itlog mahimong mapusa ug mahimong ulod nga makadaot sa puso sa mais. Ang mga banay sa ikaupat nga linya dili tangtangon aron kini mahimong tinubdan sa pollen nga maka-pollinate sa developing ears sa detasseled plants.

Sa usa ka eksperimento sa mga partisipante sa Phase I sa Tuburan, Cebu, ang mga mag-uuma nakakaplag nga ang detasseled corn plants moani og sobra sa usa ka tonelada kaysa di detasseled. Nakaani silag upat ka tonelada sa matag ektarya tandi sa tulo ka tonelada matag ektarya gikan sa mga tanom nga dili detasseled.

Sa laing ekspiremento sa Tuburan sa paggamit og nagkadaiyang abono sa 2007, nakaplagan nila nga ang Durabloom bio-organic fertilizer kusog magpausbaw sa ani. Ang usa ka ektarya sa tanom nga mais nga giabonohan sa Durabloom mianig 5.5 tonelada tandi sa usa ngadto sa duha ka tonelada gikan sa wala maabonohi nga tanom nga mais.

Duna usay daghang laing mga eksperimento sa mga mag-uuma nga gipahigayon sa demo farms ingon man usab sa ilang kaugalingong umahan. Kining tanan nakatabang sa pagpataas sa ani sa mga tanom sa mga mag-uuma. Nagpasabot kini nga bisan ang kinadagolan nga yuta mahimong produktibo pinaagi sa paggamit sa siyentipikong mga teknik. Napamatud-an karon ni Dr. Davide nga walay dagol nga yuta sa positibong hunahuna.

Sinulat ni Zac B. Sarian nga gihubad sa Binisaya