Dakong Proyekto sa Jatropa sa Negros Oriental

TUNGOD sa daghang mga rason, usa ka proyekto sa jatropha (mas nailhan sa lokal nga ngalang tubatuba o kasla) ang giugmad na karon sa Zamboanguita ug Tamlang Valley sa habagatang bahin sa Negros Oriental pinaagi sa usa ka pribadong kompaniya. Nag-unang rason niini ang produksiyon sa biodiesel nga makatabang pagpakunhod sa pagpangangkat sa mahal nga mga produktong petrolyo.

Laing rason niini ang paghimong produktibo sa halapad nga kayutaan, apil na ang kabukiran nga naupaw gumikan sa walay puas nga pagpamutol sa kahoy. Laing usa ka maayong rason ang paghatag og trabaho sa katawhan nga gilaomang moresulta usab sa malungtarong kalinaw sa dapit. Nabaniog na sa maong dapit nga ang hilit nga mga komunidad sa duha ka lalawigan sa isla sa Negros, gihugpaan sa insurhensiya gumikan sa kakulang sa oportunidad nga kapanginabuhian.

Ang dakong proyekto gipahigayon sa Philippine Jatropha Bio-Energy Inc. nga gipangulohan ni kanhi Kongresista Herminio G. Teves nga nanag-iya usab og sugar mill, rural bank, housing subdivision ug agrikultural nga umahan sa lalawigan.

Gisugdan ni Teves ang proyekto niadtong 2007 ug ang kompaniya sa pagkakaron nakatanom nag sobra sa 1,000 ka ektarya sa Zamboanguita ug Tamlang Valley. Tumong nila nga makatanom sa 24,000 ka ektarya sa kabukiran dugang pa niini ang 20,000 ka ektarya sa naupaw nga publikong luna sa mga lungsod sa Ayungon ug Tayasan. Nagpadayon karon ang ilang pagpananom ug tumong nila nga makatanom og 10 ngadto sa 15 ka ektarya matag adlaw aron hingpit nga matamnan ang gitarget nilang mga dapit su’d sa upat ka tuig. Hinuon, ang pagpananom magdepende usab sa mahuptan nilang pundo.

Apan malaomon kaayo si Teves sa maong proyekto. Ang inisyal nga 50 ka ektaryang demonstration farm nga natukod tulo ka tuig ang minglabay nakaprodyus na og makaikag ang resulta. Sa unang tuig, ang umahan nakaprodyus og 1.342 ka tonelada matag ektarya, 4.126 ka tonelada sa 2008, ug 6.103 ka tonelada sa 2009. Gilaoman nga makaprodyus silag dugang pa samtang nagkadagko ang mga punoan. Kining maong resulta, matod ni Teves, gitala na sa Department of Environment and Natural Resources.

Pagkakaron, ang mga punoan sa 1,000 ka ektarya sa Zamboanguita makaprodyus na og tulo ka kilo sa bunga sa jatropha matag punoan matag tuig. Ug gilaoman nga modaghan pa kini sa pagpatuman sa haom nga plantation and cultural management programs, labi na ang pagsagop sa inantigong mga teknik sa pagpamuong. Ang team sa mga eksperto nga gikuhang magtatambag sa maong proyekto dako og pagtuo sa kalamposan sa maong proyekto. Ang mga eksperto sa Los Baños gipangunahan ni Dr. Virgilio T. Villancio, program director sa Integrated R&D program sa Jatropha curcas for Biodiesel.

Sa ilang ulahing pagbisita niadtong Septiyembre 19 ngadto sa 21, ang team sa Los Baños nag-establisar og pito sa observation plots aron pagsuta sa potensiyal nga abot sa jatropha sa plantasyon sa Zamboanguita. Base sa ilang inisyal nga ebalwasyon, ang mga punoan nga natanom sa plantasyon sa Zamboanguita sayon ra nga makaprodyus og tulo ka kilo sa liso kada punoan matag tuig. Ang jatropha dunay potensiyal ug mahimong madumala aron makaangkon og 48 ka maghimungang sanga matag punoan. Ang matag maghimungang sanga makaprodyus og labing menos duha ka pungpong sa bunga, diin ang matag pungpong makaprodyus og 8 ka bunga, ug 2.66 ka liso matag bunga. Ang 1,000 ka liso motimbang og 750 gramos. Ug kay duna may 2,000 ngadto sa 2,500 ka punoan matag ektarya, ang tinuig nga maani matag ektarya mahimong moabot og 6 ka tonelada.

Aron makab-ot ang hingpit nga produksiyon, girekomendar ni Dr. Villancio ang pagsagop sa judicious pruning aron modaghan ang maghimungang mga sanga. Lain usab niini ang pagbutang og organikong abono ilabi na sa mga punoan nga natanom sa bakilid, kay makausbaw kini sa pagpamuwak ug makaagni sa pagpamunga. Girekomendar usab ang pagpamutol sa mga bagon nga mingkatay sa punoan sa jatropha.

Sa unang kuwarter sa 2010, pagasugdan na usab ang dinaghan nga pagpananom sa 24,000 ka ektarya sa Tamlang Valley. Ang maong dapit giabangan gikan sa kagamhanan sa Pilipinas sulod sa 25 ka tuig pinaagi sa ilang Upland Development Program. Human sa duha o tulo ka tuig, ang komersiyal nga produksiyon sa mga liso masugdan na.

Samtang ang mga kahimanan nga magproseso sa mga liso ngadto sa nagkadaiyang produkto wala pa moabot, itumod una ang mga liso sa gawas sa nasod. Gibutyag ni Teves nga ang usa ka kompaniyang Haponanon ang mitanyag nga mopalit og labing menos 50 ka metriko tonelada sa liso matag bulan sugod sa Disyembre 2009 sulod sa 12 ka bulan ug sa presyo nga naglungtad sa merkado. Hinuon, ang kompaniya ni Teves nagplano nga mag-eksport og crude jatropha oil imbes nga liso sa jatropha.

Gibanabana nga sa 2011, ang proyekto makaani gikan sa 25,000 ka ektaryang plantasyon og 375,000 ka tonelada sa bunga nga makuhaan og 125,000 ka tonelada nga liso, nga mahimong makuhaan usab og 41.6 ka milyon ka litro sa biodiesel. Sa 2014 pataas, ang proyekto mahimong makaprodyus og 750,000 ka tonelada sa bunga nga makuhaan og 250,000 ka tonelada sa liso nga mahimong makaprodyus usab og 88.33 ka milyon ka litro sa biodiesel.

Ug ang mga biya sa jatropha mahimo usab nga mapahimuslan. Ang nahibilin sa napuga nga bunga ug liso mahimong magamit isip feedstock alang sa biomass powered electricity generating plant. Sa sinugdanan, ang power plant mahimong makaprodyus og 5 megawatts, hangtod nga makaprodyus og labing menos 30 megawatts sa elektrisidad. Ang elektrisidad nga mamugna mahimong mabaligya sa lokal nga mga distributor og kuryente.

Sa kasamtangan, ang kompaniya nakig-alayon sa Department of Science and Technology sa pagmugna ug pagsulay sa nagkadaiyang mga teknolohiya ug kahimanan nga magproseso sa maani nga liso sa jatropha. Kini nag-apil sa expellers, decorticators, kahimanan sa pagkuha sa mga liso, dryers ug uban pa.

Ang kompaniya nagdani karon og mga mamumuhunan nga moapil sa pag-ugmad sa industriya. Kini nga proyekto nagkinahanglan og dakong salapi. Ang gasto sa pagdumala sa plantasyon alang sa Phase II (24,000 ka ektarya sa Tamlang Valley) P40,000 matag ektarya. Sa kinatibuk-an, kon iliwag ngadto sa dolyar, kini mokabat og $960, apil na ang pagpanindot sa dalan.

Dako kaayo kining maong proyekto apan kon mahapsay lang ang dagan sahi sa gilaoman, dako usab kinig ikatabang sa kaugmaran sa ekonomiya sa nasod.

(Sinulat ni Zac B. Sarian nga gihubad sa Binisaya)