Bag-ong mga Barayti nga Magustohan mong Itanom

DILI kadudahan nga ang pribadong kompaniya sa binhi nagbuhat sa ilang trabaho sa pagsangyaw sa industriya sa paggulayan dinhi sa nasod. Sila ang responsable sa pag-ugmad og bag-ong mga barayti pinaagi sa ilang kaugalingong aktibidad sa pagpasanay o pinaagi sa pagpaila-ila sa gisagop nga mga barayti gikan sa gawas sa nasod. Ug sila aktibong nagpahibalo sa mga mag-uuma sa naugmad nilang mga teknolohiya.

Usa sa mga aktibong nagpasanay og tropical vegetables mao ang Allied Botanical Corporation nga dunay 23 ka ektarya nga experimental farm sa Tayug, Pangasinan. Didto, ang mga plant breeder nagprodyus og bag-ong haybrid nga dili lang daghan ang maani, makasugakod usab sa peste ug sakit sa tanom. Gisulayan usab nila didto ang mga barayti nga naugmad sa langyawng mga kompaniya sa binhi aron makapili og haom nga mga tanom alang sa lokal nga kondisyon.

Gibisitahan namo dili pa lang dugay ang experimental farm sa Allied Botanical ug nakaplagan namo ang daghang kaugmaran nga magustoang masayran sa mga local vegetable grower. Nasayod ka ba, pananglitan, nga dunay gipaila-ila nga matang sa cabbage kun repolyo nga mahimong anihon sulod lang sa 30 ka adlaw gikan sa pagtanom sa semilya? Dako kaayo kinig kalahian tandi sa naandan nga 60 ka adlaw o sobra pa sa ubang mga barayti usa kini mahimong anihon. Gitawag kini og Condor Green Max nga makaporma og compact head nga motimbang og halos usa ka kilo. Ang nakaayo niini kay mahimo kining patuboon sa patag maong mahimo kining itanom sa daghang dapit sa atong nasod.

Laing outstanding cabbage variety nga gidistribyut sa Allied mao ang Green Helmet nga maoy mananaog sa unang ganti sa bag-o lang natapos nga kompetisyon sa Sugbo. Makaporma kinig flat head nga motimbang og 1.2 ngadto sa 1.5 ka kilo. Hinuon, mahimo lang kining anihon 60 ngadto sa 65 ka adlaw gikan sa pagtanom.

Laing usa ka bag-ong high-value crop nga gipagawas sa Allied sa miaging tuig mao ang Señorita sweet corn nga gipasanay ni Cris Alibuyog, ang superintendent sa umahan sa kompaniya. Ang puso ning maong sweet corn gagmay tandi sa kadaghanang barayti apan kining maisa nahilahi sa naangkon niining super sweetness. Ang upat ka puso motimbang nag usa ka kilo. Si Alibuyog usa ka plant breeder nga nakatapos sa iyang masters degree in plant breeding sa UP Los Baños. Siya usab ang responsable sa pagpasanay sa dagkog puso nga sweet corn nga gitawag og Dabiana, ang matag puso motimbang og 350 ngadto 400 gramos.

Ang mga eksperto sa Allied wala lang magpasanay og mga tanom aron makaprodyus og haybrid nga nagbaton og outstanding characteristics. Nagpahigayon usab sila og intensibong pagpili ug pag-ugmad sa open-pollinated nga mga barayti nga makuha gikan sa nagkadaiyang tinubdan. Usa ka outstanding selection sa pole sitao kun batong ang gipagawas sa miaging tuig. Gitawag kinig Four Star, ug paspas motubo ug himungahon. Kasagaran upat ka pods ang maugmad gikan sa usa ka punoan, ang matag pod may 57 ngadto sa 61 ang gitas-on. Ang pods gahion ug dark green ang bulok. Ug mga 45 ka pod motimbang nag usa ka kilo.

Si Cristy Vidad, kinsa responsable sa pagpahigayon og panukiduki sa batong ug ubang mokatay nga utanon (legumes) miingon nga ang pods kagumkom kon half-cooked. Girekomendar niya nga gisahon ang pods uban sa ilang kaugalingong Panigang King hot pepper aron makahimo og spicy sitao dish. Maayo usab kini alang sa pagluto sa ubang mga utanon ngadto sa “pinakbet” o ubang paagi sa pag-andam og pagkaon.
Laing barayti sa batong ang Tristar, nga gipagawas upat ka tuig na ang minglabay apan hangtod karon, paborito gihapon sa mga mag-uuma. Himungahon usab kini apan ang pods medyo mugbo ug gagmay kaysa Four Star.

Alang sa mga mag-uuma nga gusto sa low-growing beans nga wala na magkinahanglan og pakatayan, ang Allied nag-ugmad usab og pipila ka barayti. Anaa, pananglitan, ang Improved Sumilang nga makaprodyus og light green pods nga tag-as kaysa ubang mga barayti. Ang unang bunga mahimong anihon 45 ka adlaw gikan sa pagtanom. Laing dwarf bean mao ang cowpea nga gitawag og Indian Blackeye. Kini usa ka barayti nga puti ang liso ug himungahon usab.

Ang Allied Botanical sa dili madugay magpagawas na usab sa duha ka bag-ong outstanding squash hybrid nga gipasanay ni Ben Solomon Organo. Ang usa nagdala sa code name SQ-4 nga dunay potensiyal nga makaanig 35 ka tonelada matag ektarya. Ang matag punoan moanig 3 ngadto sa 4 ka bunga, nga motimbang og tulo ngadto sa 4 ka kilo matag usa. Ang unang bunga mahimong anihon 90 ngadto sa 95 ka adlaw gikan sa pagtanom. Ang bunga tam-ison, matod ni Organo, ug dunay kalamian nga giingon sa mga Tagalog og “maligat” nga nagbaton sa karakteristiks nga nagustoan sa halos tanang pumapalit.

Ipagawas usab sa dili madugay ang SQ-3, ang gamayng bersiyon sa SQ-4, ang matag bunga motimbang labing menos 2.75 kilos. Ang bunga halos hingpit nga dark green, nga dunay pipila ka puntik-puntik nga light greens. Ang duha ka barayti mahimong makasugakod sa virus diseases. Ang kalabasa maayo usab nga money-maker. Daghang mag-uuma ang nananom niining maong matang tungod kay wala kini magkinahanglan og dakong kapital aron maprodyus. Sa halos tanang higayon, pasagdan lang kining mokatay sa yuta.

Laing paboritong money-maker alang sa mga mag-uuma mao ang paliya. Sa dili madugay, ang Allied Botanical magpagawas na og bag-ong haybrid nga gitawag og Tomahawk. Usa kini ka himungahon nga matang og makaprodyus og bunga nga igo-igo ang gidak-on, ang matag usa motimbang labing menos 200 gramos. Ang lima ka buok niini motimbang nag usa ka kilo.

Ang mga tigpasanay nakaobserbar nga ang mga manananom sa Ilocos ug Central Luzon mas pabor sa barayti nga moprodyus og daghang bunga bisan kon kini gagmay. Ang Tomahawk giugmad alang sa mga mag-uuma sa amihanan, matod pa ni Cris Alibuyog. Hinuon, dugang pa niya, nga sa Southern Tagalog, ang mga mag-uuma mas pabor sa paliya nga dagkog bunga.

Atangi usab ang pagpagawas sa bag-ong sweet pepper hybrids sa Allied Botanical. Ang mga tigpasanay sa kasamtangan nagsulay sa bag-ong crosses sa nagkadaiyang lokasyon. Usa sa labing kalaoman nga haybrid nga gidahom nga ipagawas alang sa komersiyal nga pagpananom sa dili madugay nailhan lang sa codename nga ABX-203. Ang usa ka punoan makaprodyus og labing daghan 300 ka bunga sa usa ka tingpananom kon maatiman lag maayo. Ang bunga may bulok nga yellow nga mahimong orange sa hinunga-tunga sa pagtubo niini, ug mahimong bright red kon hingpit nang mahinog.
Ang Allied Botanical padayon nga nag-ugmad og bag-ong mga barayti sa tanom nga nagbaton sa pinangandoyng mga kinaiya. Kini nag-apil sa cauliflower, broccoli, lettuce, sorghum, sunflower ug ubang flowering ornamentals. Apan kini sa lain na usab nga estorya.

(Sinulat ni Zac B. Sarian nga gihubad sa Binisaya)