Maypag mananom og kamote ang nanguli nga mga OFW

SA miaging mga adlaw, naimbitar ko sa usa ka miting sa mga eksporter sa nagkadaiyang mga produkto didto sa panimalay ni Mrs. Clara Lapus sa Mandaluyong. Si Mrs. Lapus ug ang iyang bana, Dr. Bartolome Lapus, maoy mga tag-iya sa Mama Sita, ang kompaniya nga nag-eksport og spices and sauces. Ang grupo nagkatapok aron hisgotan ang mga paagi nga mamenosan ang epekto sa pagsaka sa bili sa peso kontra sa dolyar sa Amerika. Usa man god ka dakong kamatuoran nga ang iyang negosyo sa pag-eskport naapektohan gyod og maayo sa pagsaka sa peso ug pagkunhod usab sa bili sa dolyar. Labaw pa silang nabalaka kay gitag-an sa HSBC, usa ka giant international bank, nga ang exchange rate sa sunod tuig mahimong moubos na sa P37 kada dolyar.

Usa kini ka seryosong problema dili lang sa mga eksporter apan alang usab sa overseas Filipino workers (OFWs). Nagkagamay ug nagkagamay ang balor sa peso bugti sa matag dolyar nga madawat sa pamilya sa mga OFWs dinhi sa nasod. Hunahunaa, ang tigdawatan og remittances naanad na nga makapabaylo og P48 sa matag dolyar pipila ka tuig ang minglabay. Karon, makakuha na lang silag P43 kapin kung kulang, nga halos 5 ka peso ang pagkunhod matag dolyar.

Bisan ang mga mingtambong sa Lapus residence maghisgot lang unta bahin sa dolyar ug peso, ang panagkabildo nasentro usab sa Zacamote. Kini ang barayti sa sweet potato nga naugmad sa Taiwan nga gitumong lang gayod alang sa shoot production. Ang ganas kun galay sa Zacamote humok kaayo ug sustansiyado.

Ang Zacamote nahimong hilisgotan sa diskusyon tungod kay si Mrs Lapus nagdulot og nagkadaiyang preparasyon sa ganas ingon man usab dalid niini sa ilang panihapon. Ang sinigang with Zacamote shoot usa ka bestseller niadtong gabhiona. Mao usab ang camote tops salad nga gilamasag kamatis ug sibuyas. Natilawan namo sa unang higayon ang kagumkom nga dahon sa kamote nga deep-fried tempura style. Giandaman sab kini ni Mrs. Lapus og lamiang sawsawan.

Pipila ka adlaw human sa miting, nakadawat kog e-mail gikan kang Mrs. Lapus nga nagsugyot nga sulaton nako ang bahin sa Zacamote. Niya pa, daghang pumapalit ang angay makat-on pagkaon ug pagbayad og taas nga presyo alang sa ganas ning espesyal nga barayti sa kamote. Ug ang teknik sa produksiyon angay sab nga ipaambit ngadto sa kang bisan kinsa nga gustong magpatubo usab ning maong tanom alang sa ilang kaugalingong panginahanglan o alang sa komersiyal nga tumong.

Hugot nga nagtuo si Mrs. Lapus nga ang commercial production sa Zacamote usa ka ideyal nga proyekto alang sa OFWs, apil na niini kadtong naangin ang trabaho gumikan sa kagubot sa Middle East. Niya pa, “Daghang mingkitag dolyar ang wala masayod kon unsaon ang ilang mga natigom nga dolyar tungod kay ang mga banko mohatag lag gamayng interes sa savings accounts, maong daghan nila madani sa halos tanang matang sa scams.”

Siya mipadayon nga, “Sukad nga ang HSBC mitag-an nga ang exchange rate moubos sa P37 tandi sa $1 sunod tuig ug sa minglabayng upat ka tuig, ang akong $1,000 savings dollar deposit gamay ra kaayog gitubong interes. Human sa atong miting sa miaging Lunes, naghunahuna ko sa pagserado sa akong HSBC dollar savings deposit aron mananom og Zacamote samtang ang exchange rate anaa pa sa P43.34295.”

Misugyot siya nga kon makasulat kamig dugang pang mga posibilidad sa negosyo sa pag-invest sa $1,000 sa Zacamote project, daghang OFWs ang makabenepisyo. Duna ba gyoy kuwarta sa camote tops productions? Duna ba gyoy merkado?

Ang tinuod, dunay merkado alang ning matanga sa produkto. Gani, nasayod kami kon si kinsa ang mga tawo nga mingkita gikan sa ordinaryong ganas sa kamote. Usa niini si Mrs. Soledad Agbayani sa Console Farms. Namaligya siyag ganas sa iyang puwesto sa AANI Weekend Market ug sa FTI sa Taguig City.

Apan mamugnaon siya sa iyang pagpamaligya. Kasagaran, ang ganas nga mapalit sa publiko ug pribado man nga mga merkado mga 8 inches o taas pa. Sa kaso ni Mrs. Agbayani, nagbaligya lang siya sa makaon nga ganas, mga 3 inches ang gitas-on. Ang iyang ganas sa kamote dali rang mahalin tungod kay maayo ang pagkapresentar niini kaysa ordinaryo. Mabaligya niya kini sa tag P40 kada kilo. Maoy iyang himoon ang pagbahin sa usa ka kilo ngadto sa upat ka bugkos ug ibaligya ang matag bugkos sa tag-P10.

Bisan sa mga probinsiya, dunay enterprising farmers nga mingkita gikan usab sa ganas sa kamote. Usa kanila si Noel Zabala sa Oton, Iloilo nga kanhi usa ka waiter sa Manila Hotel una makadesisyon nga mouli sa ilang dapit ug mosulod sa pagpanguma. Dili lang ganas sa kamote ang iyang gipamaligya apan ganas usab sa alugbati, pepper for tinola, ug saluyot. Ginabaligya niya ang iyang ganas sa kamote sa tag P20 kada kilo.

Dunay mga bentaha sa camote tops production tandi sa ubang mga utanon. Gamay ra kaayo ang gikinahanglan nga puhunan aron makasugod sa proyekto. Wala nay imontar nga mahalong estruktura. Ang produksiyon mahimong tibuok tuig. Ang camote tops production ideyal alang sa organic farming kay walay mga insekto nga makadaot sa ganas. Dili na usab magkinahanglan nga mag-esprey sa makahilo nga mga kemikal. Ug isip organik, ang ganas sa kamote mahimong mabaligya sa taas nga presyo.

Gikinahanglan lang sa produksiyon ang maayong pagbugwal sa dapit nga tamnan. Kon ang yuta kulang sa mga nutrina, angay kining butangan og vermicompost o prinosesong organikong mga abono. Angay sab nga dunay kahinguhaan og tubig nga ikapamisbis sa tanom panahon sa ting-init. Ang regular nga aplikasyon sa organikong abono ingon man organic foliar fertilizer angay nga ipahigayon.

Kon magpahigayon ako sa kaugalingon kong proyekto, ako kining ipahimutang duol sa Metro Manila kay ang dakong merkado ania dinhi. Dili ko mogamit og raw land diin mogasto pa ako sa pagpakoral ug sa seguridad niini. Usa ka posibilidad mao ang pag-abang sa usa ka dapit sa Muntinlupa Prison kay daghang bakanteng luna didto. Mahimo sab nga makabenepisyo sa baratong suholan gikan sa mga binilanggo. Ang ganas sa kamote nga maprodyus mahimo nga mabaligya ngadto sa mga binilanggo alang sa ilang pangunsumo.

Laing posibilidad mao ang pagpangita og subdibisyon nga may bakanteng luna. Ang bentaha niini kay ang dapit mahimong nakoral na og naay seguridad. Anaa usay kuryente ug tubig. Posible sab ang pagpakigsabot sa mga opisyal sa economic zone authority. Mahimo man gyong magamit ang bakanteng mga luna alang sa produksiyon sa ganas sa kamote o uban pang mga utanon. Duna gyoy daghang mga posibilidad nga dapit, apil na gani ang mga kampo sa Army. Mahimo gani nga dunay haom nga espasyo nga magamit alang ning maong tumong nga duol ra sa imong gipuy-an. Ug kini ang usa sa labing maayo.

Hinuon, angay lang sab nga mahimong mamugnaon sa pagbaligya. Ang makaiikag nga packaging mahimong usa ka yawe aron makasulod sa dagkong supermarkets. Angay lang tumbokon ang makatagad nga paagi sa pagbaligya sa produkto.